Grote schermen waarop films te zien zijn van spelende kinderen. Zo ziet de nieuwe tentoonstelling in Eye eruit. Al sinds 1999 filmt de kunstenaar Francis Alÿs (België, 1959) kinderspelen over de hele wereld. Wat maakt zijn werk zo bijzonder?
Door Annabel Essink10 december 2019
De serie Children’s Games bestaat uit negentien delen en wordt nog steeds uitgebreid. Alÿs filmt op straat in grote steden en gemoedelijke dorpen, maar ook waar spanning overheerst, zoals in het door oorlog geteisterde Kabul. Met een onbevangen blik legt Alÿs de spelende kinderen vast. Ze lijken haast te vergeten dat hij daar is, want Alÿs volgt hen stil en geduldig. Het enige andere dat bestaat zijn de omgevingsgeluiden van vogels, wind en gelach.
Deze stijl past de kunstenaar. Na een architectenopleiding in België en Venetië verhuisde Alÿs naar Mexico-Stad, waar hij lange wandelingen maakte omdat het dagelijks leven daar hem fascineerde. Hij begon het vast te leggen door middel van fotografie, film, tekeningen en schilderijen. Dat betekende zijn overstap naar de beeldende kunst. De meeste kunstwerken die Alÿs maakte zijn korte onderbrekingen van het dagelijkse leven. Zo sleepte hij een ijzeren speelgoedhond door de straten om allerlei soorten metaal bijeen te rapen.
De serie Children’s Games is daarentegen uit het leven gegrepen. Als kijker worden we deelgenoot van een uitgesponnen moment in het leven van de spelende kinderen. Ondanks de soms barre omstandigheden waarin zij leven, zoals oorlog en armoede, is de stemming opgewekt en vrolijk, optimistisch zelfs.
De Children’s Games laten zien hoe kinderspelen vaak een weerspiegeling zijn van de specifieke samenleving waaruit ze voortkomen, en de gebruiken en ideeën die daar gelden. Om deze reden is Alÿs van mening dat de bestudering van kinderen een grotere rol verdient in culturele studies. In plaats van wezens onderweg naar volwassenheid ziet Alÿs kinderen als autonome mensen, alleen dan jong. Zijn serie Children’s Games benadrukt dat. De films worden dan ook vaak uitgelegd als etnografische kunstwerken, zwevend tussen sociologie en cinema. Maar anders dan in de academische wereld staat film toe te onderzoeken buiten ons hoofd. Door het ervaren van empathie bijvoorbeeld, erkenning of afschuw, kun je veel te weten komen over culturele verschillen. Een voorbeeld is Children’s Game 9 / Saltamontes (Venezuela, 2011), waarin te zien is hoe kinderen de pootjes van krekels trekken en hen vervolgens de lucht ingooien. De ongebalanceerde insecten dwarrelen in een spiraal terug naar beneden. Verschillende kijkers reageren uiteenlopend op dit werk: het wordt wreed of grappig gevonden, troosteloos zo zonder écht speelgoed of gewoon wat baldadig. De reactie verraadt vaak de culturele normen en waarden van de kijker.
Meer nog dan het benadrukken van specificiteit, laten de films zien hoe bijna elk land wel een variatie kent op spellen zoals hinkelen of dobbelen. Wat vooral bijblijft is hoe universeel kindzijn is, ongeacht armoede of rijkdom, oorlog of vrede.
De nieuwe tentoonstelling Francis Alÿs – Children’s Games is van 19 december 2019 t/m 8 maart 2020 te bezoeken in Eye Filmmuseum.
