DAVRA, een collectief opgericht door Saodat Ismailova, blikt terug op hun deelname aan documenta 15

In oktober 2021 begonnen kunstenaar en filmmaker Saodat Ismailova en curator en kunstcriticus Dilda Ramazan een chat in Messenger voor enkele tientallen mensen uit de creatieve sector. Onder hen jonge kunstenaars, onderzoekers, muzikanten, dichters, fotografen en filmmakers uit Oezbekistan, Kirgizië, Kazachstan en Tadzjikistan. De groep was bijeengebracht om de mogelijkheden te onderzoeken voor uitbreiding van Saodats expositieruimte in de kelder van het Fridericianum bij de aankomende documenta 15 in Kassel. Anderhalf jaar later ondergaat het collectief structurele veranderingen, en breidt hun onderzoeksterrein zich steeds verder uit.

De eerste fysieke bijeenkomst van ons collectief vond plaats op documenta 15 in Kassel, Duitsland gedurende de veertig heetste dagen van de zomer (zomer-Chilla) van 25 juni tot 4 augustus 2022. Daarvoor was al ons werk afhankelijk van online videogesprekken en clouds waarin we bestanden en ideeën deelden en een virtuele wereld creëerden om onze gedachten te ordenen. De wekelijkse videogesprekken, vanaf oktober tot de laatste zaterdag voor de opening van de documenta, vonden plaats op zaterdag en duurden uren. Ons conceptueel ontmoetingspunt in die tijd draaide om de ‘chilltans’, veertig spirituele, onzichtbare entiteiten die jarenlang het hoofdbestanddeel vormden van Saodats artistiek onderzoek.

In ons onderzoek hebben we vele boeken en artikelen van Sovjet- en moderne Europese etnografen gelezen en doorgenomen, en onze eigen ervaringen en waarnemingen gedeeld. Voor documenta 15 besloten we een publicatie te maken en een 41 dagen durend publieksprogramma voor te bereiden. Niet alleen geloofde men dat de chilltans een groep fluïde geesten waren die van gedaante kunnen veranderen, maar ook dat ze verwisselbare zielen waren die er altijd één meer toevoegen als er eentje verloren gaat. Hun cirkel was daarom eeuwig, hun werk zou nooit vergaan, ze leefden en blijven leven buiten de tijd. In onze publicatie en ons publieksprogramma volgden we uiteraard hetzelfde conceptuele patroon: elke pagina of elke dag zou worden vertegenwoordigd door een van de chilltans en/of lid van een collectief en door genodigden, waarbij de ruimte, het licht, de gezichten en de media waarin we deze begrippen begrepen steeds veranderden.

Voor sommige van deze negentien cultuurbeoefenaars was dit hun eerste ervaring met artistieke collectieve betrokkenheid, voor anderen was het een van de vele. Waar we het echter allemaal over eens waren, was de unieke ervaring van regionale verschuiving die we voelden toen DAVRA ons verenigde. Ons zicht op de kracht en de bereidheid om verder te denken dan valselijk gecreëerde grenzen werd jarenlang belemmerd door onze politieke en geografische scheiding. We zijn niet alleen het contact met onszelf kwijtgeraakt, maar ook de verbindingen en uitwisselingen die historisch en cultureel van belang waren.

De kans om nieuwe banden aan te knopen met de gemeenschap binnen en buiten de vier landen van het collectief gaf ons de gelegenheid om opnieuw na te denken over wat modern Centraal-Azië is en wie de academische, artistieke en culturele motoren ervan zijn. Om een grotere kring van betrokkenen te creëren en ons publieksprogramma compleet te maken, hebben we het aantal genodigden uitgebreid. De genodigden van ons zomerse publieksprogramma brachten ons in contact met oostelijke en westelijke delen van wat vóór het Sovjetimperialisme bekendstond als Centraal-Azië, zoals Afghanistan en Oost-Turkestan. In onze ruimte op documenta 15 konden we vooraanstaande deskundigen op het gebied van dekolonisatie, film, kunst en choreografie uitnodigen voor workshops, lezingen, seminars, voorstellingen en filmvertoningen. We wilden zoveel mogelijk verhalen, methoden en benaderingen horen en zien.

Bovendien hebben wij persoonlijk een poging gedaan om voor het eerst in jaren de notie te verleggen dat het Russisch onder Centraal-Aziaten de internationale communicatietaal zou zijn. Velen van ons waren in staat om een taalkundige en mentale barrière te overwinnen en het gesprek gaande te houden via de oorspronkelijke talen van Turkestan, onze moedertalen, zoals Oezbeeks, Kirgizisch, Kazachs, Tadzjieks, Oeigoers en Tataars. We zagen de overeenkomsten binnen en buiten de regio. De cultuur van delen en vrienden maken die door ruangrupa, de artistieke leiders van documenta 15 en vele andere collectieven uit de hele wereld werd gecreëerd, bewees dat eenheid een van de belangrijkste elementen van de vooruitgang is.

Later in het jaar kregen we de kans om verder na te denken over de grote reis die we hebben gemaakt en waar die ons thuis naar toe zou kunnen leiden. We ondernamen een tweede chilla, een winter-Chilla in Centraal-Azië – een publieksprogramma tijdens de veertig koudste dagen van het jaar. Hoewel de evenementen verspreid waren over de regio (ze vonden tegelijkertijd plaats in vier steden, Tasjkent, Almaty, Bisjkek en Doesjanbe van vier landen, Oezbekistan, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan), werd dit pad op zoek naar de wortels met veel vreugde en plezier bewandeld. Op basis van de transdisciplinaire aanpak van documenta 15 voelden we in Centraal-Azië de behoefte om een platform te bieden aan zoveel mogelijk collega's en vakgenoten buiten het gebied van de hedendaagse kunst.

Winter-Chilla bewees de noodzaak om een kunstgemeenschap te ontwikkelen zonder scheidslijnen, omdat het onze gezamenlijke doelstelling is om nieuwe lokale verhalen te creëren los van de koloniale en exotische perceptie van de regio. We zien kunst meer als een gezamenlijke ruimte voor het uitwisselen van kennis en ervaring, en voor het bevragen van het kader waarin we met z’n allen zijn ingedeeld. Deze opvatting bleek vruchtbaar om op een natuurlijke wijze een kompas te vinden voor onze toekomst als collectief, als onderzoeksgroep, en – hopelijk – als platform voor het vergroten van Centraal-Aziatische zeggenschap op het gebied van het onderzoek naar lokale kennis en het maken van kunst.

Een gevoel van verbondenheid, niet alleen geografisch, maar ook emotioneel, heeft altijd te maken met de mensen die bij die bepaalde plek horen. Voor ons heeft het elkaar vinden via DAVRA, de kennismaking in het echt of online, het met elkaar delen, niet alleen op het professionele maar ook op het persoonlijke vlak, iets gecreëerd dat groter is dan kunst. Het leidde tot vriendschap, tot collectieve loyaliteit en steun, tot een unieke gedeelde herinnering. Gezamenlijk durfden we eindelijk die sprong te maken en na te denken over de geschiedenis, de cultuur en de kunst van onze regio en ermee aan de slag te gaan.

Jarenlang waren we het onderwerp van experimenten en onderzoek van buitenaf, werd onze materiële en immateriële kennis aangepast en tot zwijgen gebracht, maar vandaag willen we de verhalen over ons zelf vertellen en vormgeven. Gedurende het moeizame en uitdagende jaar voor zowel lichaam als geest is DAVRA erin geslaagd een nieuwe blik op ons verleden en heden te werpen. We willen dus niet alleen stilstaan bij de verliezen, want we zijn geen slachtoffers meer. Door middel van kunst en collectief werk ontdekken en ontrafelen we de intrinsieke kracht die in onze collectieve herinneringen en collectieve toekomst schuilt.