Skip to content

In Memoriam: Henk van der Linden

Filmmaker Henk van der Linden is afgelopen zaterdag overleden. De nestor van de Nederlandse jeugdfilm regisseerde tussen 1950 en 1985 meer dan veertig producties, die miljoenen kijkers trokken. Het bekendst werd hij met verfilmingen van de verhalen van Dik Trom, Billie Turf en Sjors en Sjimmie. Van der Linden werd 96 jaar.

Door Eye redactie21 december 2021

Werkfoto van Henk van der Linden in De jongen uit het wilde westen (1967, Henk van der Linden).
Werkfoto van Henk van der Linden in De jongen uit het wilde westen (1967, Henk van der Linden).

Twee jaar geleden nog besteedde het filmmuseum ruim aandacht aan het rijke oeuvre van Van der Linden, die in 1925 te Hoensbroek (Limburg) werd geboren als kind van een bioscoopdirecteur. Onder redactie van Eye verscheen een boek met Van der Lindens memoires, begeleid door een dvd met vier door het filmmuseum gerestaureerde jeugdfilms.

Reisbioscoop

“Vermoedelijk het eerste geluid dat ik heb gehoord is dat van een ratelende filmprojector”, herinnerde de regisseur zich in Tussen de filmrollen, zijn bij uitgeverij IJzer verschenen memoires. Geen wonder dat van der Linden zich ontwikkelde tot filmaficionado in de breedste en actiefste zin van het woord.

Na zijn militaire dienst bij de Leger Film- en Fotodienst trok de jonge Van der Linden als eigenaar van een reisbioscoop met reguliere filmvoorstellingen door Limburg. Het viel hem op dat de kinderen zich dood verveelden bij de stichtelijke documentaires en onderwijsfilms van de katholieke vereniging Het Limburgs Thuisfront – reden om zelf achter de camera te gaan staan.

Nederlandse jeugdfilms waren na de oorlog schaars, laat staan spannende jeugdfilms. En actie en avontuur, daar was het Van der Linden om te doen, in plaats van verhaaltjes met opvoedkundig verheffende strekking. Zijn oog viel op de jeugdliteratuur van schrijvers als Martin Branner en Frans Pïet (Sjors en Sjimmie), C.J. Kievit (Dick Trom) en Chris van Abcoude (Pietje Bell), auteurs die de nadruk legden op kattenkwaad, fantasie en wilde (jongens)avonturen.

Familieonderneming

Vanaf 1952 legde Van der Linden zich toe op boekverfilmingen, alles in eigen beheer (Rex Film) en via de do-it-yourself-methode. De kinderen Van der Linden speelden de hoofdrollen, Van der Linden, de ultieme autodidact, schreef het draaiboek, stond achter de camera, regisseerde en monteerde; de rest van de familie droeg d’r steentje bij met kostuums, decors, make-up en casting. De opnamen vonden plaats tijdens de zomervakanties, in woonplaats Thull en op de Brunsummerheide.

Wat de Van der Lindens deden mag gelden als buitengewoon succesvol pionierswerk. Rex Film produceerde tussen 1952 en 1985 maar liefst 43 jeugdfilms, die in totaal een miljoenenpubliek trokken, aantallen die voorbij de bezoekcijfers gingen van grootheden als Bert Haanstra, Fons Rademaker en Paul Verhoeven.

Nieuwe avonturen van Dik Trom
(1958) draaide maar liefst achtentwintig jaar lang onafgebroken in de bioscoop, een wapenfeit dat leidde tot vermelding in het Guinness Book of Records. Van der Linden had nog een primeur: hij tekende voor de allereerste Nederlandse western, De jongen uit het wilde westen (1967).

Witte mensen

Toch bleef het werk van Van der Linden in vakkringen wat onderbelicht. Er was kritiek op het soms amateuristische spel, technische manco’s (geluidseffecten, nasynchronisatie van de Limburgse dialogen) en, later, op de vermeend idyllische weergave van een Nederland uitsluitend bewoond door witte mensen. De Sjors en Sjimmie-films waren niet vrij van raciale stereotypering en de weergave van Roma in De avonturen van een zigeunerjongen (1960) zou vandaag de dag als zeer discutabel gelden.

Van der Lindens ongebreidelde passie voor film zorgde wel voor een stevig fundament voor de latere kinder- en jeugdfilm in Nederland. Jeugdregisseurs die in de jaren tachtig en negentig naam zouden maken (Maria Peters, Dave Schram, Ben Sombogaart) bewaarden zelf goede herinneringen aan de Pietje Bell-, Dik Trom- en Billie Turf-films. Peters volgde zelfs Van der Linden op met haar eigen versie van Pietje Bell en de succesfilm Kruimeltje.

Uniek

Het filmmuseum beheert de filmografie van Rex Film en stelt alle door Van der Linden gemaakte 16- en 35mm-films veilig. De complete verzameling geeft uniek inzicht in de geschiedenis van de Nederlandse jeugdfilm.

Bij de presentatie van Van der Lindens memoires in 2020 bracht Eye een verzamel-dvd uit met daarop vier producties van Rex Film in digitale restauratie: Vier rakkers en een oude jeep (1959), Avonturen van een zigeunerjongen (1960), De avonturen van Pietje Bell (1964) en Sjors en Sjimmie en de gorilla (1966).

Tags

I.M.