Zo is Centraal-Aziatische videokunst geëvolueerd in drie decennia van onafhankelijkheid

Ter gelegenheid van de tentoonstelling Saodat Ismailova: 18,000 Worlds heeft Eye researchcollectief Davra gevraagd een programma samen te stellen voor de Eye Film Player. Curator en Davra-lid Dilda Ramazan vertelt over de evolutie van Centraal-Aziatische videokunst.

Door Marian Cousijn23 maart 2023

Hoi Dilda! Kun je iets vertellen over je achtergrond? Hoe ben je curator geworden?

"Ik kom uit Kazachstan, maar ik heb kunstgeschiedenis gestudeerd in Straatsburg. Ik heb vooral de historische Europese kunst bestudeerd, zoals de Renaissance en moderne kunst. Vreemd genoeg heb ik pas in Straatsburg de hedendaagse kunst uit mijn eigen land leren kennen, omdat het plaatselijke Museum van Moderne en Hedendaagse Kunst toevallig een tentoonstelling organiseerde met Kazakse kunstenaars. Die vormden een kleine gemeenschap die niet zichtbaar was: als je niet naar ze zocht zou je ze niet tegenkomen. De ontmoeting met deze kunstenaars had een enorme impact op mij, en ik besefte dat het zinvol was om me te richten op hedendaagse Centraal-Aziatische kunst."

Hoe ben je onderdeel geworden van Davra, het collectief dat Saodat gesticht heeft?

"Toen Saodat uitgenodigd werd voor documenta fifteen, besloot ze niet alleen deel te nemen als individueel kunstenaar, maar ook een researchcollectief op te zetten. Zo creëerde ze ruimte voor jongere kunstenaars, iets wat ze altijd al wilde. Ze had al met jonge kunstenaars in Oezbekistan gewerkt en ze vroeg mij erbij omdat ik veel jonge kunstenaars uit de regio kende, met name in Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan."

Intizor Otaniyozova op documenta fifteen (in Museum Fredericianum, Kassel). Foto door Martha Friedel.

Daria Kim op documenta fifteen (in Museum Fridericianum, Kassel). Foto door Nicolas Wefers.

Saodat vertelde dat ‘Davra zich richt op de hereniging van een regio die voor de jongere generatie bestaat uit afzonderlijke landen, talen en culturen’. Is deze notie van een gedeeld Centraal-Azië nieuw of heb je altijd verwantschap gevoeld met mensen uit buurlanden?

"Ik kende de kunstscene in Bisjkek al vrij goed – dat ligt maar ongeveer 100 kilometer van Almaty. Dat gold niet voor Oezbekistan. Wij Kazachen komen uit een nomadische cultuur, terwijl de Oezbeken een niet-nomadische cultuur hebben. Dat verschil is echt voelbaar. Wij zijn vrij dynamisch en open – als zich een kans voordoet zeggen wij: 'Oké, laten we het doen!' Oezbeken hebben meer tijd nodig. Nadat ik een tijdje in Tasjkent had verbleven realiseerde ik me dat dit verschil ook kan voortkomen uit de dictatuur. In Kazachstan hadden we ook een autoritair regime, maar vergeleken met Oezbekistan was het land vrij open."

‘Davra’ betekent ‘Een kring van mensen die een bepaalde tijd een eenheid vormen’. Kun je iets meer zeggen over het collectief?

We zijn met achttien jonge vrouwen uit Centraal Azië, ieder met een eigen kunstenaarschap. In de aanloop naar documenta kwamen we regelmatig samen om te praten over het concept chilltans, een onderwerp waarnaar Saodat onderzoek deed. In de zomer van 2022 kwamen we bij elkaar om een programma samen te stellen voor documenta fifteen. We zijn nu aan het nadenken over een tweede leven met meer autonomie. Daar is dit programma onderdeel van.

Nazilya Nagimova op documenta fifteen (in Museum Fredericianum, Kassel). Foto door Nicolas Wefers.

Wat ga je laten zien op de Eye Film Player?

"Het idee is vrij simpel. In 2021 vierden alle Centraal-Aziatische republieken dertig jaar onafhankelijkheid. Dat was een moment van reflectie: Hoe ver zijn we gekomen? Waar moeten we heen? Als je terugkijkt op die decennia zie je een duidelijke evolutie in de manier waarop Centraal-Aziatische kunstenaars omgaan met het medium video. Je kunt drie generaties onderscheiden, en in ons programma wijden we telkens één maand aan één generatie.

De eerste generatie, waarvan we het werk in maart vertonen, zijn de pioniers. Zij genoten een klassieke Sovjet-kunstopleiding, maar in de laatste jaren van de Sovjet-Unie ontdekten ze nieuwe kunstvormen, media en uitdrukkingsmogelijkheden, zoals video en performance. Hun werk draaide om identiteit: Wat betekent het om Kazach of Oezbeek te zijn? Je kan de stemming in die periode echt voelen – alsof ze bedwelmd waren door de geest van vrijheid en dat moment vastlegden op VHS. De stijl is zeer direct en spontaan: ze grepen gewoon een camera en filmden performances en manifestaties, in veel gevallen op straat."

Kun je een voorbeeld geven?

"Ik vind het bijzonder dat we voor het eerst werk kunnen tonen uit het archief van Shai-Ziya, een vooraanstaande Kazakse pionier uit die periode. Zijn leven en dood worden omgeven door mysterie. Zijn dochters hebben ruim vijfduizend videobanden. Hij is nu bijna geheel onzichtbaar, maar in oudere teksten uit de jaren 1990 of begin jaren 2000 wordt hij vaak genoemd, dus het is geweldig dat we zijn werk nu kunnen tonen. Hij was ongelooflijk belangrijk voor de kunstgemeenschap."

En wat kunnen we in april verwachten?

"De volgende generatie zijn de kunstenaars die geboren zijn onder het Sovjetregime, maar opgegroeid zijn in de post-Sovjettijd. Ze maakten de komst van het kapitalisme mee en de opkomst van nieuwe machthebbers in Centraal-Azië. Deze kunstenaars hadden minder interesse in identiteit en schonken meer aandacht aan vorm, bijvoorbeeld door te werken met multi-channel installaties. Ze weten wat ze willen qua beeld en geluid, en gebruiken uiteenlopende strategieën. Ze geven zich ook rekenschap van de generatie die de weg geplaveid heeft. Sommige van deze kunstenaars, bijvoorbeeld Chingiz Aidarov, gingen naar de kunstacademie in Bisjkek, die opgezet is door Gulnara Kasmalieva en Muratbek Djumaliev, wier werk vertoond wordt in de pionierssectie."

Dit is de generatie waartoe ook Saodat behoort. Hoe zit het met de kunstenaars van jouw generatie, wier werk we in mei kunnen zien?

"Omdat we geboren zijn na de val van de Sovjet-Unie kunnen we ons niet echt identificeren met de moeilijke tijd die onze ouders gehad hebben in de Sovjetperiode. In Kazachstan worden we soms de Nazarbajev-generatie genoemd, naar de dictator onder wiens regime we bijna ons hele leven geleefd hebben, maar we zijn ook sterk beïnvloed door de openheid die internet ons biedt. De Centraal-Aziatische achtergrond is er nog, maar deze kunstenaars werken met mondiale thema’s als LGBTQ-gerelateerde kwesties en het milieu. Velen werken met digitale animaties en technieken. Vergeleken met de generatie daarvoor, die voorzichtiger was, zijn ze politieker ingesteld en heel duidelijk over wat ze te zeggen hebben. Helaas zijn veel van deze kunstenaars zich niet bewust van de generaties die hen voorafgingen."

Hoe komt dat?

"Veel kunstacademies en -instellingen zijn weer gesloten – niets is permanent in onze regio. Wat we nodig hebben is continuïteit, en dat is ook wat Saodat probeert te bereiken met Davra: volledigheid. We zijn er allemaal, en anderen gingen ons voor. Maar de kunstgemeenschap is opener en zichtbaarder geworden sinds ik met mijn studie begonnen ben. Er zijn nieuwe instellingen in de regio. Je kan via social media contact maken met kunstenaars. Er is in tien jaar tijd veel veranderd."

DAVRA-films op de Eye Film Player

Op de Eye Film Player vind je het eerste van drie programma's van het collectief DAVRA met films en video’s van drie generaties Centraal-Aziatische kunstenaars, gecureerd door Dilda Ramazan.

Bekijk de films