Brief Encounters

Met de oorlog in Oekraïne en de harde repressie van Poetin lijkt Rusland terug te keren naar de dictatoriale tijden van Stalin, in een hedendaags jasje. Anders was dat in de late jaren vijftig en vroege jaren zestig, toen Nikita Chroesjtsjov ruimte gaf voor politieke hervormingen en ook het culturele klimaat (relatief) liberaler werd.

Filmers als Marlen Choetsjiev, Larisa Shepitko en Andrej Kontsjalovski maakten gebruik van nieuwe vrijheden tijdens de ‘Dooi’. Wat niet betekende dat de censuur alles toestond: regisseurs kregen te maken met kritiek op het artistiek-vrijzinnige (‘subjectieve’) gehalte van hun werk. Sommigen stopten, anderen pasten zich aan onder het bewind van Chroestsjovs opvolger, Leonid Brezjnev.

Twee vrouwen, een man

Brief Encounters schetst het portret van Maxim, een vrijgevochten intellectueel die als geoloog de Sovjet-Unie doorkruist. Hij wordt bemind door twee vrouwen – in Odessa is er Valentina, geslaagde carrièrevrouw binnen de sovjetbureaucratie, en in een van de dorpen die Maxim bezoekt is er Nadja, het mooie, wat naïeve plattelandsmeisje.

Als Nadja naar de stad trekt om Maxim te bezoeken neemt ze een baantje als huishoudhulp bij, per toeval, Valentina; de twee vrouwen vertellen elkaar over de man in hun leven – die een gedeeld object van verlangen blijkt.

Bittere humor

Brief Encounters was Moeratova’s tweede speelfilm en had alle karakteristieken die haar werk in de Sovjettijd ‘verdacht’ maakte. De vertelling zit vol flashbacks, breuken in de tijd en verloopt niet altijd lineair logisch.

De elliptische stijl – recensenten repten van een ‘sovjetvariant’ op de nouvelle vague –, de onbekommerde naaktscènes en de bittere humor gingen in tegen de sociaal-realistische voorkeuren van de censor. Die wenste een positief beeld van het leven in de Sovjet-Unie, waar het proletariaat zingend, dansend en lachend de fabrieken en kolchozen bemande.

Kira Moeratova (1934-2018) maakte twintig films in een volkomen eigenzinnige stijl. Dat kwam haar duur te staan: veel van haar werk belandde op de plank. Pas tijdens de perestrojka onder Michail Gorbatsjov kwamen haar films in roulatie. Haar bekendste film, Het asthenisch syndroom (1989) won de Zilveren Beer van het filmfestival van Berlijn.