Lektionen in Finsternis

Een week voordat de brand in het laatste olieveld werd geblust, trok Werner Herzog met een kleine crew naar Koeweit, waar de troepen van Sadam Hoessein zich massaal overgaven aan de geallieerden. Op 27 februari 1991 tekende Sadam een staakt-het-vuren.

Herzog filmde vanuit de lucht en vanaf de grond, in breedbeeld, het vuur dat de Irakese troepen hadden aangestoken. De opnamen van brandende olievelden toonden een apocalypse: de hemel verduisterd door massieve zwarte roetwolken, de grond volgelopen met tienduizenden liters ruwe olie, dieren en mensen in staat van paniek.

Commentaar

Tegelijkertijd waren de beelden van een vreemde, angstaanjagende schoonheid; Herzog doorsneed ze spaarzaam met enkele interviews en sprak zelf een begeleidend commentaar in, waarin de geschoktheid doorklonk over de omvang van de milieuramp, het geweld en de onuitroeibare drift van de mens zijn ondergang te bewerkstelligen.

De beelden werden begeleid door de (opera)muziek van Mahler, Grieg en Wagner, wat de regisseur op het verwijt van bombast kwam te staan. En, vonden critici, bezondigde Herzog zich niet aan een esthetisering van de gevolgen van geweld?

Aantrekkingskracht

Herzog pareerde: de massamedia lieten slechts seconden durende opnamen van de vernietiging zien, zijn documentaire toonde de enorme schaal ervan én was eerlijk over de esthetische aantrekkingskracht van de beelden. Lektionen in Finsternis was een ‘sciencefictiondocumentaire’: in geen enkele opname zou je onze planeet kunnen herkennen.

Programmeur Thijs Havens: “Herzogs keuze voor dramatische operamuziek werd gezien als over the top, maar zijn film is ook een ingehouden reflectie op het soms absurde handelen van de mens: werklieden die een spuitende oliebron weer aansteken terwijl we net hebben zitten kijken naar hoeveel moeite het kost zo'n vuur uit te krijgen.”