68mm-films opgenomen in UNESCO Memory of the World Register

De toevoeging van driehonderd films aan het Memory of the World Register van UNESCO werd bekendgemaakt tijdens de 221ste sessie (4-17 april 2025) van de Unesco Executive Board in Parijs. Het merendeel van de films (tweehonderd titels) bevindt zich in de collectie van Eye Filmmuseum, dat daarmee de grootste verzameling 68mm-beelden op oorspronkelijke drager heeft. De BFI bezit honderd titels, het MoMA heeft 36 rollen Biograph-films en de CNC-collectie telt vijf Biograph-titels.

Deze collectie is een vervolg op andere uitzonderlijke collecties van Eye en BFI die al zijn opgenomen in het UNESCO Memory of the World Register: van Eye de nalatenschap van filmpionier Jean Desmet, dat in 2011 de status van werelderfgoed kreeg, en van BFI de Peter Worden Mitchell & Kenyon Collection, de stille films van Alfred Hitchcock en de GPO Film Collection (Memory of the World UK).

Het prestigieuze Memory of the World-programma staat landen bij in het bewaren en openbaar maken van documentair erfgoed met een uitzonderlijke betekenis voor de wereld. Het register omvat onder andere het dagboek van Anne Frank, de archieven van de VOC, de Gutenberg Bijbel, de Bill of Rights van het Britse Parlement uit 1689, de Magna Carta en het Domesday Book.

Mutoscope and Biograph-collectie 

De collectie dankt zijn naam aan The Mutoscope and Biograph Company, die in 1895 in New York – eerst nog onder de naam American Mutoscope Company – werd opgericht door William Kennedy-Laurie Dickson, eerder werkzaam voor uitvinder Thomas Edison. Ze ontwikkelden het 68mm-formaat en bijbehorende camera en lieten die patenteren. Al snel breidde de firma uit met vestigingen in Groot-Brittannië, Nederland, Duitsland en Frankrijk.

De medewerkers van de filmmaatschappij reisden vanaf 1896 met hun Biograph-camera’s de hele wereld over en filmden tal van onderwerpen, variërend van bijzondere evenementen en gebeurtenissen tot opnamen van specifieke culturele gebruiken. Omdat bioscopen nog niet bestonden, werden de films vertoond in music halls, operahuizen, theaters (o.a. Carré, Amsterdam) en uitgaansgelegenheden (Folies Bergères, Parijs).

‘De IMAX van de 19e eeuw’   

De Mutoscope and Biograph-filmpjes (met een lengte van één minuut) waren wereldwijd populair, niet in het laatst vanwege de schitterende kwaliteit. De films werden opgenomen op een grootformaat dat spectaculair mooie beelden oplevert: 68mm, zonder perforatierand, waardoor het beeld de gehele breedte van de filmstrook beslaat.

De helderheid, resolutie en dieptewerking van Biograph-films laat zich vergelijken met de tegenwoordige IMAX-vertoningen (8 tot 16K), waardoor de analoge Biograph-films soms worden omschreven als ‘de IMAX van de 19e eeuw’.

Kwetsbaar erfgoed

Dat de bijna 130 jaar oude films nu bescherming genieten onder de vlag van UNESCO, betekent dat het publiek wereldwijd kennis kan maken met uniek filmhistorisch materiaal.

Uniek, want het mag een wonder heten dat driehonderd van de 68mm-films bewaard zijn gebleven; na 1903 raakte het 68mm-formaat uit de gratie en werd 35mm-film de standaard. De celluloidfilms die meer dan 125 jaar oud zijn, zijn ongelooflijk kwetsbaar – in veel gevallen laat de emulsie los van de filmstrook. De combinatie van fysieke kwetsbaarheid van het materiaal en de korte duur van de commerciële inzetbaarheid van bioscoopfilms heeft ertoe geleid dat ongeveer 80% van alle films die vóór 1930 werden geproduceerd verloren zijn gegaan.

Venster op het verleden

De Biograph and Mutoscope-films geven toegang tot een bijzonder tijdperk: de laatste jaren van de 19e eeuw en de eerste twee jaar van de 20ste eeuw, toen de moderniteit haar intrede deed.

De bewaard gebleven opnamen vormen een venster op dat verleden en zijn een belangrijke historische bron; zo zien we zeldzame eerste bewegende beelden van groeiende wereldsteden als New York, Parijs en Berlijn naast de vroegste opnamen van het Mardi Gras Carnival in New Orleans. Ook leden van diverse koningshuizen trekken voorbij (Koningin Wilhelmina, Queen Victoria, keizer Wilhem II) evenals beelden van de Boerenoorlog in Zuid-Afrika.