Skip to content

Blik op de toekomst: Kiriko Mechanicus

Vol goede moed en met een ongebreideld enthousiasme komen elk jaar weer net afgestudeerde filmmakers van hun opleiding af om hun nieuwe ideeën met de wereld te delen. En dan zijn er nog de autodidacten, die zelf hun weg vinden in de wondere wereld van film. We spreken deze nieuwe makers, wiens namen misschien voor altijd gaan horen bij de klassiekers van morgen.

Door Michael Oudman29 februari 2024

Blik op de toekomst: Kiriko Mechanicus © Alex Pandora

© Alex Pandora

In een ideale toekomstige wereld ziet Kiriko Mechanicus (1995) graag een grotere wisselwerking tussen het filmpubliek en het onderwerp. Haar leven staat al vanaf kindsbeen af in het teken van film. “Ik zag 2001: A Space Odyssey voor het eerst toen ik vijf was, samen met mijn moeder. Zij zei dat het belangrijk is om die film elke vijf jaar te kijken, en tot op heden is dat gelukt”, vertelt ze vanuit Iquitos, de Peruaanse staat die voor Werner Herzog de uitvalsbasis was voor het maken van Fitzcarraldo. Ook Fellini was verplichte kost. Inmiddels maakt ze zelf documentaires, met A TOMATO TRAGEDY, haar afstudeerfilm, won ze een wildcard van het Nederlands Filmfonds.

Kiriko Mechanicus voor Eye Filmmuseum.

© Lisa van der Rhee

“Voordat ik naar de Filmacademie ging, heb ik geschiedenis gestudeerd. Op die opleiding realiseerde ik me dat het supervet is om verhalen te vertellen, en dat de rest van m’n leven wil doen. Het duurde even voordat ik doorhad dat het wel specifiek de verhalen van goede docenten waren die bleven hangen, en dat die verhalen niet de absolute waarheid waren, maar hun versie van een verhaal. Voor mij is het dé manier om in contact te komen met mensen die vroeger geleefd hebben. Ik heb even gedacht dat ik historicus zou worden, maar ik zag alle verhalen die ik te vertellen had direct in beeld.”

“Tijdens mijn opleiding geschiedenis realiseerde ik me dat het supervet is om verhalen te vertellen, en dat de rest van m’n leven wil doen.”

Kiriko Mechanicus

Met een geschiedenis als historicus in opleiding is het niet verwonderlijk dat het niet fictie, maar juist de documentaire is die aantrekt. “Er zit zoveel spannends in docu, je weet nooit helemaal zeker wat er gaat gebeuren, je hebt soms echt het idee dat je iemand leert kennen. Door te kijken naar hoe iemand praat en beweegt. Je vertelt de geschiedenis, en door dat te begrijpen, snap je het heden.” Als inspiratoren noemt Kiriko verder nog Joshua Oppenheimer en Khalik Allah met hun films The Act of Killing en Field N*ggas. Beide films richten zich op de duistere kant van het bestaan. “Mensen vragen me wel eens om een vrolijke documentaire te tippen, maar dat lukt me nooit.”

In 2023 studeerde Kiriko af aan de Nederlandse Filmacademie. In haar afstudeerfilm A TOMATO TRAGEDY zakt ze af naar het zuiden van Italië waar ze het leed van illegale en feitelijk tot slaaf gemaakte Afrikaanse tomatenplukkers in beeld brengt. In beeld is tussen aanhalingstekens te plaatsen; vanwege de gevoeligheid van het onderwerp in het door de maffia gereguleerde zuiden van Italië wil geen van de tomatenplukkers herkenbaar in beeld. Het maken van deze film werd door haar opleiding sterk afgeraden. “Iedereen in mijn omgeving zei dat het te gevaarlijk zou zijn. Wij waren zelf natuurlijk het grote gevaar. Vijf witte Noord-Europese koppen komen ineens aan met een grote camera als een soort van kanon.”

still A Tomato Tragedy (Kiriko Mechanicus, NL 2023)

still A Tomato Tragedy (Kiriko Mechanicus, NL 2023)

Bij het lezen van de synopsis van A TOMATO TRAGEDY wordt meteen duidelijk dat een maatschappelijk thema aan de kaak wordt gesteld. Maar wil Kiriko met haar films echt de wereld een beetje veranderen? “Ik hoop dat het lukt, maar de realiteit is dat ik zelf ook de zaal uitloop zonder verder iets te doen. Ik denk veel na over het verband tussen maatschappelijke verandering en film, of kunst in het algemeen. Die dingen staan in de praktijk zo ver van elkaar af, terwijl ze niet zonder elkaar kunnen. Het lijkt alsof de verantwoordelijkheid om iets te veranderen bij de toeschouwer wordt neergelegd, terwijl het kunstwerk zelf een opening zou moeten worden. Ik vind het misselijkmakend dat er soms zoveel geld circuleert rondom films die gaan over armoede."

“Ik denk veel na over het verband tussen maatschappelijke verandering en film, of kunst in het algemeen. Die dingen staan in de praktijk zo ver van elkaar af, terwijl ze niet zonder elkaar kunnen.”

Kiriko Mechanicus

"Ik moet nu denken aan Renzo Martens die het tegendeel bewijst met Enjoy Poverty, waarin hij de economie van de kunstwereld blootlegt en vergelijkt met ontwikkelingshulp. Hij trekt naar de armste gebieden van Congo, en stimuleert de bevolking hun armoede uit te buiten door kunst te maken over hun armoede. Dat is heel bruut en raar, maar ook de eerlijkste West-Europese blik naar het Afrikaanse continent die ik in een documentaire heb gezien."

"Uiteindelijk zie je in White Cube dat er nu een museum is gebouwd op teruggekocht land, waar mensen kunst maken van chocolade. Mensen die zonder zijn project niet hadden geweten dat ze kunstenaar waren. Die chocola wordt nu verkocht en geëxposeerd in het MoMa. De kunstenaars exposeren ook op de biënnale in Venetië. Ik vind het adembenemend hoe hij met kunst de wereld wel degelijk heeft kunnen veranderen. Ik zou er wel een deel van mijn leven aan willen wijden om ervoor te zorgen dat film die slag ook kan maken."

"Bij alle vertoningen van A TOMATO TRAGEDY worden folders uitgedeeld waarin wordt gevraagd om een donatie aan Casa Sankara, de organisatie die is opgericht door een aantal ex-tomatenplukkers. Zij hebben zelf grond gekocht in Italië waar ze eerlijk tomaten verbouwen, en bieden onderdak aan 500 tomatenplukkers. Met de donaties willen ze een nieuwe wasserette bouwen.”

De filmwereld bestaat uit meer dan maken, voor Kiriko. “Wat ik leuk vind aan film, film kijken en er mee bezig zijn, is de gemeenschap eromheen. Ik heb het idee dat er in Nederland, of in elk geval Amsterdam met alle filmhuizen waar je dan een beetje omheen hangt, een leuk nerdy groepje is ontstaan. Met mijn podcast Celebrating Cinema die ik maak met Lab111-programmeur Tom Ooms, presentator Sophie Smeets en filmcriticus Hugo Emmerzael probeer ik bij te dragen aan die gemeenschap. We organiseren ook live evenementen waarbij mensen met elkaar over film te praten. Echt een leuke hobby!”

Zonder film geen Kiriko, zo blijkt. Dan heeft ze vast ook een mening over hoe het er in het Nederlandse filmlandschap voor staat. “Bon Bini is nu weer de Nederlandse publieksfavoriet, maar eigenlijk is dat een gestoorde film. Super racistisch ook. Ik vind het eng dat mensen dit willen zien. Ik hoor veel mensen zeggen dat Nederlandse film niet boeiend is, maar Victor van der Valk bijvoorbeeld is echt een geniale filmmaker. Zijn Nocturne is één van de mooiste films die er is, en dat is een volledig Nederlandse productie, geproduceerd met een wildcard van het Nederlands Filmfonds. Toen ik ‘m zag dacht ik: ‘wauw, dat dit uit Nederland komt’. En die verdwijnt dan weer na zeven filmhuisvertoningen naar de vergetelheid. Ik vraag me af of er echt geen animo voor is, of dat we met z’n allen niet ons best doen om onszelf naar een hoger niveau te tillen. De havermelkelite denkt volgens mij te veel dat Nederlandse film niet goed kan zijn, en gaat dus liever naar een Deense film. Het publiek, de bioscopen en het Nederlands Filmfonds mogen wel meer open staan voor weirdere plannen, in plaats van voor zo’n Bon Bini, waarbij je precies weet wat je kunt verwachten.”

Volgens de (gast)docenten van haar opleiding is het lastig om films te financieren. “Er is zo weinig speling voor documentaire filmmakers buiten de gebaande paden van de NPO of het Filmfonds. Tegenwoordig kun je misschien ook terecht bij Netflix met je idee, maar feit is dat ik een groot deel van m’n leven zal wijden aan het schrijven van subsidieaanvragen.” Daarin schuilt de Catch-22 van het subsidiesysteem.

“Iedereen wil iets van je, de omroep, je publiek, het fonds, je moet jezelf verantwoorden voordat je überhaupt weet wat je precies wil gaan doen. Je moet eigenlijk al weten hoe je documentaire eindigt, voordat je hem gaat maken, terwijl je bij een documentaire vaak niet weet hoe die eindigt. De werkelijkheid laat zich niet regisseren, ook al zou ik dat soms wel willen. Soms zit je met iemand aan tafel die zich ineens bedenkt, en helemaal geen zin meer heeft zijn levensverhaal aan mij te vertellen. Ik begrijp dat hoor, ik kruip in iemands huis zodat ik op de NPO kan laten zien hoe belangrijk diens leven voor de wereld is.”

“Iedereen wil iets van je, de omroep, je publiek, het fonds, je moet jezelf verantwoorden voordat je überhaupt weet wat je precies wil gaan doen. Je moet eigenlijk al weten hoe je documentaire eindigt, voordat je hem gaat maken, terwijl je bij een documentaire vaak niet weet hoe die eindigt.”

Kiriko Mechanicus

Dat verantwoorden gaat vol in tegen wat ze heeft geleerd van Coco Schrijber, die Kiriko meermaals heeft mogen bellen in Schrijbers Spaanse grotwoning. “Zij steekt zo luid haar middelvinger in de lucht. Eens in de drie weken mocht ik haar bellen tijdens het maken van A TOMATO TRAGEDY, waarna ze me moed in heeft gesproken op een manier die ik niet eerder had meegemaakt. Op een filmschool of kunstacademie hoor je te weinig ‘fuck it, maak maar gewoon waar je zelf zin in hebt’. Zij heeft dat er heel erg ingepraat bij me. Hopelijk mag ik haar vaker blijven bellen.”

Trouw blijven aan je eigen ideeën is niet de enige tip die Kiriko heeft ontvangen van andere makers. “Van Aliona van der Horst heb ik ooit de tip gekregen om nooit een film te maken die antwoorden geeft. Een film is juist mooi als hij vraagtekens achterlaat, daardoor kun je als kijker nog heel lang nadenken over de film. Hij loopt als het ware nog door in iemands hoofd.”

“Ik kreeg ooit de tip nooit een film te maken die antwoorden geeft. Een film is juist mooi als hij vraagtekens achterlaat, daardoor kun je als kijker nog heel lang nadenken over de film.”

Kiriko Mechanicus

Deze tips kunnen, zonder verdere verantwoording, toegepast worden in de film die Kiriko gaat maken met de Nederlands Filmfonds wildcard die ze in 2023 ontving. “Ik voel me nu heel bevrijd, nu ik niet meer op de Academie zit kan ik alles op m’n eigen houtje doen. Ik zit nu in de onderzoeksfase, die ik misschien wel het leukst vind. De film gaat over yellow fever. Niet de ziekte, maar het verlangen van voornamelijk mannen die exclusief met Oost-Aziatische vrouwen willen daten en seks hebben. Ik hoef niet echt m’n best te doen om mannen te vinden met deze voorkeur doordat ik zelf ook Japans ben. Het is een dunne scheidslijn tussen racisme en een seksuele voorkeur. Voorheen maakte ik me er kwaad over, maar ik begin het inmiddels ook interessant te vinden. Doordat er een oprecht seksueel verlangen in zit, kan ik het ook niet echt tegenspreken. Maar begrijpen doe ik het ook niet goed. Momenteel is mijn onderzoek nog vooral online. Misschien blijft de gehele film dat wel.”