Female Gaze: Evelien van der Molen

“Ken je de deuren-opdracht?” vraagt Evelien enthousiast, druk met haar handen gebarend. Op deze manier laat ze nieuwe filmstudenten kennismaken met het vak. “Deuren bestaan uit verschillende geluidslagen. Ze zijn van hout of metaal, openen zacht of slaan hard dicht. Ook belangrijk: de intentie van de scène. Is iemand boos, of verdrietig?”

In eerste instantie wilde Evelien cameravrouw worden. Bij Floortje Dessing. Waarom? Na haar middelbare-schooltijd reisde ze veel, dus het leek haar moeder een logische ambitie. “Op de Open Dag van de Filmacademie werd ik geadviseerd eerst de vooropleiding bij Open Studio te volgen. “In de les, tijdens het bestuderen van een oorlogsscène, kwam ik erachter dat geluid mij beter ligt. Het eindproject stuurde ik in als aanmeldingsfilm voor de Filmacademie, en ik werd toegelaten.”

Sinds haar afstudeerjaar (2009) timmert Evelien hard aan de weg. Ze werkte aan verschillende speelfilms, zoals Captain Nova en GOUD, series als De regels van Floor en Zenith en de documentaires Maalstroom, Klassen en Schuldig.

Je hebt gekozen voor The Power of the Dog. Wat intrigeert jou aan deze film?

“In deze western, een psychologisch drama, wordt heel slim gebruikgemaakt van sound-design in combinatie met de muziek. De spanning wordt door het geluidsbeeld sterk neergezet. Het is de aanwezigheid van het geluid binnenskamers versus de omgeving, de woestijn daarbuiten.”

The Power of the Dog speelt zich af in 1925 op het platteland van Montana. Het verhaal vertelt over twee broers: Phil (Benedict Cumberbatch) en George Burbank (Jesse Plemons), die samen het familiebedrijf, een veeboerderij, runnen. Wanneer George trouwt met weduwe Rose (Kirsten Dunst) breekt er rivaliteit uit tussen beide mannen.

“In een sleutelscène zie je Rose achter de piano zitten in een ouderwetse villa. Je hoort de ijzige wind in dat kille huis, de krakende deuren en ook de voetstappen van Phil, die karakter geven aan de holle leegte van Roses bestaan. Alles is doordrenkt van ellende en eenzaamheid. Beide hoofdpersonages zijn verwikkeld in een akelig psychologisch spelletje. De manier waarop Rose dat zenuwslopende nummer uitvoert, geeft sterk haar karakter weer: neurotisch, ongelukkig, nerveus. Wanneer Phil loopt, laten zijn cowboylaarzen een typerend rinkeltje horen, vrij intimiderend.” De scène is duidelijk in het scenario geschreven en geeft, vindt Evelien, meerwaarde aan de film.

“Er is goed nagedacht over wat je een personage kunt meegeven via het geluid. Hoe Phil stapt, en hoe hard dat klinkt ten opzichte van Rose. Vervolgens basht hij haar ook nog met zijn banjo door zogenaamd ‘beter’ boven haar pianospel uit te pingelen. De regisseur heeft een mooi samenspel van beeld en geluid neergezet, ze is er duidelijk bewust mee bezig geweest. Ik hoop dat in mijn eigen projecten ook meer te kunnen doen.”

Wat fascineert jou aan het beroep van sound-designer?

“Ik vaar goed op ideeën van regisseurs, en kan daar prima op aanhaken. Vertel mij een plan en ik zit er helemaal in. Ik vind knippen, plakken en spelen fantastisch. Soms vergelijk ik mijn vak met handenarbeid op de lagere school. Knutselen op een hoog niveau, het construeren van een wereld die er nog niet is. Door elementen toe te voegen kun je de kijker dwingen om iets te voelen, zeker in geluid. Iedereen op een filmset richt zich altijd op de camera, de monitor. Wat in beeld komt, is duidelijk. Geluid komt in je oren, dus doet iets met je gevoel. Het werkt echt op je emotie.”

Hoe ga je te werk wanneer je begint aan het sound-design van een nieuw project?

“Ik werk graag met een team, nooit in mijn eentje. Naast mij is er een collega die zich verdiept in de dialogen: de sync-montage. Zelf doe ik de effecten: de bom die afgaat, de golvende zee, een dichtslaande deur, een auto die langsrijdt. Vervolgens werkt weer een ander aan de filmsferen: de vogels, de wind, de krekels, het kraken van een woonboot, of het geklots van het water tegen die woonboot."

“Een foley-artiest maakt in een grote loods met honderden spullen ieder geluid na: elke voetstap, kledingbeweging, een handklap, vingerknip, de lepel in het theekopje. Dit wordt gemonteerd door degene die alles sync snijdt op het originele materiaal. De ADR-recordist [Additional Dialogue Replacement] neemt opnieuw de stemmen op bij inhoudelijke fouten op de filmset: wanneer defecte zenders voor technische fouten zorgden, of er te harde muziek speelde op de achtergrond. Deze sporen krijg ik allemaal aangeleverd, en daarmee kan ik oneindig veel kanten op. Soms zit ik twee dagen aan drie minuten geluid.”

Evelien is getraind in veelvuldig luisteren, alles oneindig terugkijken. “Vaak ken ik elk filmframe. De kracht zit in het uitzoomen, naar het grotere plaatje kijken: wat vertelt het verhaal en wat gaat het geluid daarin betekenen? Je bent snel geneigd om in te zoomen op één bepaalde scène of minuut. Omdat ik met volle focus werk, moet ik geregeld afstand nemen. Letterlijk: soms sta ik op en stap weg van mijn scherm.”

Kun je uitweiden over een speelfilm waarvoor je recentelijk het sound-design hebt verzorgd?

“Ik hou van genrefilms waarin je mag uitpakken qua geluid. Bij Captain Nova (Maurice Trouwborst, 2021) was dat een feest. Het verhaal gaat over een vrouw in de toekomst, die in een shuttle door het heelal schiet, en dwars door een wormhole in het heden landt.” De scènes werden in de studio gedraaid. Het art-department bouwde een shuttle na. “Aan de buitenkant duwden mensen ertegenaan, zodat het binnenin trilde. Om het te laten opstijgen, vliegen en landen konden we heel veel in geluid vatten. Ik weet dat ze bij de afdeling props een sci-fi wapen maakten van plastic, en bij visual effects voor de impact zorgden: het effect waardoor het wapen afgaat. Hoe klinkt een wapen uit de toekomst überhaupt? Daar kon ik met Maurice hele leuke gesprekken over voeren."

“Ter voorbereiding keken we naar scènes uit andere films. De regie-aanwijzing voor het geluid luidde: hoe vetter, hoe beter, maar ook: ‘In dit shot komt een versnelling, hier stijg je op, hier gaat de shuttle naar een hoger punt of wordt het geraakt door een object in de ruimte’.”

“Op de Filmacademie leer je in vaktermen praten, maar sommige regisseurs communiceren in kleuren. Zo van: ‘Voor mij is het nu helemaal zwart, of alles is fel geel’. Het is de kracht van de sound-designer om in het hoofd van de regisseur te kruipen. Als dat lukt, kun je er een eigen sausje aan toevoegen.”

Hoe zorg je ervoor dat het geluid en de muziek niet botsen?

“Mixen is ruimte maken voor iets anders. De componist maakt de muziek en heeft er een idee over. Uiteindelijk zijn de regisseur en ik er verantwoordelijk voor of de muziek aan of uit staat, eerder of later wordt afgekapt.”

Het leukste van mixen vindt Evelien het om een emotionele boog neer te zetten, keuzes te maken. “Welke geluidslaag gebruik je en welke gebruik je niet? Wat doet dat voor een scène? In een druk restaurant is het belangrijk om te weten of je pratende mensen wil horen, of dat al het geluid wegtrekt.” “Daarnaast is panning belangrijk [de verspreiding van een monosignaal naar een stereogeluid of meerkanaals geluidsveld, red]. Komt het geluid uit de speakers voor-, achter- of middenin?”

Hoe werk je met stilte?

“Technisch-stil is het bijna nooit. Technische stilte betekent dat je daadwerkelijk niets hoort uit de speakers. Er bestaan veel vormen van stilte, dat zit onder andere in dynamiekverschillen. Als je geluidselementen weghaalt van hetgeen je daadwerkelijk op beeld ziet, kun je een stilte laten horen waar die oorspronkelijk niet was. Door subtiele en gefocuste geluiden, zoals voetstappen of een ritselend blaadje vervolgens toe te voegen kun je de stilte echt laten voelen. Een stilte kun je creëren waar je wilt."

“Stel je voor: je bent in een drukke stad. Er komt iemand aanlopen. Al het verkeer trekt weg. Je hoort alleen nog de voetstappen en de ademhaling van degene die op je afstapt. Zo kom je redelijk dicht bij het personage en zijn verstilling. Stilte is nooit echt stil, maar een constructie van geluiden op een bepaald level, die je wel of niet laat horen. In een kamer waar twee mensen zwijgend tegenover elkaar zitten is er altijd geluid: de room tone. De ruis van de ruimte is een geluid dat stilte definieert.”

Wat zijn voor jou belangrijke verschillen in het geluidsontwerp tussen speelfilms en documentaires?

“Het ligt heel erg aan het project en de regisseur. Fictie is qua geluid erg uitdagend, zeker bij genrefilms. Het is de reden dat ik vorig jaar aan meerdere jeugdfilms werkte: kinderwerelden zijn fantasierijker. Aan de andere kant werd er voor de documentaire Maalstroom (Mischa Pekel) met archiefmateriaal gefilmd, waar ook veel sound-design aan is toegevoegd. Er zijn dus ook documentaires waarin sound-design een belangrijke rol speelt.”

Voor Klassen (Sarah Sylbing en Ester Gould) werkte Evelien voornamelijk met het setgeluid. “De uitdaging in werken met het originele geluid zit in het vinden van een goede balans tussen veel voice-overs, veel kinderstemmen en muziek. Zoiets vind ik best lastig, want voor tv-mixen bestaat een bepaalde norm in luidheid. Je mag niet je eigen standaard aanhouden.”

In de Nederlandse filmwereld is de verdeling man/vrouw binnen jouw vakgebied schokkend. 94,9% man tegenover 5,1% vrouw. Hoe kijk jij daar tegenaan?

“Na het eerste jaar aan de Filmacademie bleef ik als enige vrouw over binnen mijn richting. Weinig vrouwen gingen mij voor. Alhoewel: je hebt Simone Galavazi, geluidsvrouw op de filmset. Qua post-bewerking zijn er inmiddels mijn collega’s Meghan van der Meer en Rosanne Blokker.”

Inzoomend op de man/vrouw-verhouding noemt Evelien die keer dat ze werd opgebeld door de producent van de korte film Sevilla (Bram Schouw, 2012). "Hij zei: ‘We hebben op de set nog een vrouw nodig.’ Een beetje gek, dat wel. Toch is het los daarvan een van de mooiste projecten uit mijn carrière.”

Met dezelfde reden vroeg de Filmacademie Evelien of ze coach wilde worden. “Ik dacht: verdomme, moet het daar nog steeds over gaan? Na gesprekken met verschillende collega’s heb ik ‘ja’ gezegd. Mijn nieuwe motto is: als ik iets kan bijdragen aan verandering dan wil ik dat graag doen.” Toch hoopt Evelien dat het niets uitmaakt. “Ik word natuurlijk liever gevraagd om mijn kwaliteiten, niet omdat ik vrouw ben.”

Sound-design, vertelt ze, wordt vaak gezien als een technisch vak. “Nieuwe software-updates en plug-ins: het interesseert me minder. Ik vind zulke skills een side note bij de creativiteit en het verhaal. Wat mij betreft is het een fantastisch beroep voor zowel mannen als vrouwen. Er zit een heel emotionele laag in sound-design. Het heeft het imago van technisch vak, dat vooral mannen zou liggen. Daar ben ik het niet mee eens. Enerzijds omdat je techniek kunt aanleren, anderzijds omdat het vrouwen ook kan aanspreken.”

Welke projecten kunnen we in de (nabije) toekomst van je verwachten?

“De droom van de jeugd, een familie-epos van Bram Schouw. Drama met een hoofdletter D. Het speelt zich af in het nu, maar ook in de jaren 70 en 80 in de stad. Hoe klonk de stad in die tijd? Sonos-speakers bestonden nog niet, ze draaiden alleen platen. Wat voor auto’s reden er, en welke trams?”

Voor Netflix gaat Evelien een samenwerking aan met regisseur Joosje Duk. “Het wordt een anti-romcom over een hetero stel, waarvan de vrouw altijd faket dat ze klaarkomt. Tot ze seks heeft met een vrouw natuurlijk, en het voortdurend lukt.”

“Vroeger,” zegt Evelien, uitkijkend over het IJ, “zei ik op alles ‘ja’. Tegenwoordig ben ik selectiever: draagt het project iets bij aan de wereld? Is het interessant? Het belangrijkste voor nu vind ik: maakt het mij gelukkig?”