Op haar twaalfde kocht ze haar eerste handycam. “Op mijn zolderkamer klooide ik aan met het montageprogramma Let’s Edit 2. Lekker op Windows, zeer basic. Vaak riepen mijn ouders van beneden: ‘Mieneke, kom je eten?’ En ik: ‘Nee, ik ben nog bezig!’"
Aangemoedigd door haar vader bezocht ze de open dag van de Filmacademie en werd aangenomen. “Ik hoorde bij een van de vier jongsten in mijn jaargang, liep achter op de rest. Velen hadden al een studie afgerond, familie in het vak en kennis van de klassiekers. In de eerste drie jaar maakte ik een enorme inhaalslag.”
Na haar diploma droomde Mieneke over een eigen studio. Een plek waar beeld en geluid, montage en sound-design onder één dak huisden. Samen met jaargenoot Vincent Sinceretti (sound-design) lukte het. Ze kregen een stagiaire en maakten de speelfilm Prins, waarvoor Mieneke een Gouden Kalf won in de categorie Montage. Tal van projecten volgden. Ze assisteerde bij 12 Years a Slave, werkte aan De Oost, documentaire Mijn seks is stuk en de serie Moonriders. Recentelijk rondde ze de speelfilms Met mes en Pink Moon af.
Female Gaze: Mieneke Kramer
De blonde bombshell, de femme fatale, sirens of the silver screen. Al 125 jaar zien we vrouwen op het filmdoek, maar zelden hadden ze achter de schermen de touwtjes in handen. Gelukkig is er een verandering gaande. In een reeks interviews met inspirerende vrouwelijke makers vertellen zij over hun eigen werk aan de hand van een filmfragment van een andere vrouwelijke maker. In dit achtste interview vertelt Mieneke Kramer over haar vakgebied montage, aan de hand van Druk (Thomas Vinterberg, 2021), met montagewerk van Anne Østerud.
Door Gina Miroula30 mei 2022
“Editen vergelijk ik vaak met mijn gemoedstoestand op het voetbalveld”, beschrijft Mieneke Kramer, zittend op de trappen voor Eye. “Wanneer de scheidsrechter fluit, of ik de bal krijg aangespeeld, vergeet ik al mijn sores.”
Je hebt gekozen voor Druk. Wat spreekt je aan in deze film?
“Het is beheerst en gecontroleerd gemaakt. Na het zien in de bioscoop vroeg ik me meteen af hoe het er in de montagekamer aan toeging tussen editor Anne Østerud en regisseur Thomas Vinterberg. Zeker met een groot project als 12 Years a Slave in mijn achterhoofd. Tegelijk weet ik dat het niet uitmaakt hoe groot de film is. Samen in de montagekamer blijft het een intiem proces: het is jij en de regisseur. Met welke onzekerheden, keuzes, lol en spanningen zouden zij hebben gekampt? Als editor is het een uitdaging om maandenlang de verantwoordelijkheid te dragen. Om een overzicht te houden op de personages en de controle over alle ontwikkelingen en emotionele momenten.”
Het verhaal van Druk centreert zich rondom Martin (Mads Mikkelsen), docent, vrij ongelukkig. Samen met drie collega’s laat hij zich in met een experiment. Volgens de alcoholtheorie willen ze hun alcoholgehalte constant hoog houden.
“Middels korte beginscènes komt de kijker veel te weten over het hoofdpersonage, de situatie en de status quo. Met de opgedane informatie uit het eerste kwartier kun je goed naar de volgende versnelling schakelen. In de sleutelscène die volgt zit een groot gezelschap gezamenlijk aan tafel.”
Mieneke vertelt dat hierin de muziek nadrukkelijker op de voorgrond komt. Ook wordt duidelijk dat alcohol een grote rol speelt in de samenleving. “Østerud zoomt hierbij in op de glazen en het gespreksonderwerp.”
“In Druk is er gekozen en beheerst gesneden. Vaak op reacties, niet op actie. Voor het snijden van dialoog moet je lef hebben. Het is je eerste impuls om naar degene te gaan die praat, dan te snijden naar degene die reageert. Vaak werkt zoiets, want het moet zakelijk verteld worden. Maar iets afkappen op het moment suprême, daar waar de reactie binnenkomt en de ontvanger gaat voelen, dat is heel spannend.”
Wat fascineert jou aan het beroep van editor in de filmwereld?
“Ik creëer iets uit niets, vind het fijn om elk project als nieuw en vers te benaderen. Mijn vak is een wisselwerking tussen twee componenten: ik kijk naar het materiaal en probeer te luisteren naar wat het mij vertelt. Niet alleen naar het beeld en geluid, maar naar wat het samen doet. Eerst moet ik het voelen, daarna ga ik het pas analyseren. Vervolgens denk ik: wat wil ik dat het zegt? Wat kan ik ermee doen zodat ik een vertaalslag kan maken voor de kijker? Hoe kan ik er iets nieuws mee vertellen, en wat moet het zijn? Op die manier stel ik mij continu open: voel ik het nog?
Mieneke noemt het “onbetaalbaar” wanneer een scène helemaal overeind staat, haar echt raakt. “Soms hoef ik daar niks voor te doen: geen extra muziek toevoegen, niet snijden, dan zit het al in de take zelf. Bij fictiefilms word ik graag gegrepen door het spel. Bij documentaire kan het materiaal ook iets over mezelf gaan zeggen, anders voel ik er niks bij.”
Hoe ga je te werk wanneer je begint met het editen van een speelfilm?
“Allereerst lees ik het script, dit gebeurt tegelijk vanuit meerdere departementen. Hierna volgen een script-meeting (wat je vertelt) en een stijl-meeting (hoe je het verhaal vertelt). Vervolgens verdiepen we ons in de muziek en het geluid. We doen technische testen: hoe wordt er tijdens het draaien geschoten? Hoe komt dit bij mij binnen in het bewerkingsprogramma? Je wil goed voorbereid zijn. Er mogen geen technische haperingen ontstaan wanneer de deadlines strakker worden. Hierna gaat de regisseur draaien. Ik vraag wel eens om foto’s voor een sfeerbeeld, maar probeer me er op dat punt nog zoveel mogelijk buiten te houden.”
Het liefst begint Mieneke zelfstandig aan een nieuw project. Op die manier kunnen haar eigen ideeën de ruimte krijgen en worden ze niet ‘besmet’ met dat wat ze wil of had gehoopt dat het zou worden. “Na mijn eerste versie laat ik de regisseur het met een frisse blik bekijken. Sommige regisseurs vinden dat spannend, zeker bij een eerste kennismaking. Bij de tweede versie is er vaak een viewing waar derden heenkomen. Tot slot volgt het traject met testscreenings: inhoudelijk met je eigen crew, dan naar het geluid, ik kijk dan ook mee.
Kun je dieper ingaan op de speelfilms waarvoor je recentelijk het montagewerk hebt gedaan?
“Met mes (Sam de Jong, 2022), over een spelshowpresentatrice die wordt beroofd van haar nieuwe videocamera, een satire op een filmische manier verteld. Pink Moon (Floor van der Meulen, 2022), waarin een jonge vrouw kampt met het nieuws dat haar 74-jarige vader uit het leven wil stappen, is meer realistisch gedraaid en is plotgericht. Bij beide films ervoer ik een goede samenwerking. Het is een soort driehoeksrelatie die je aangaat: jij, de regisseur en de film.”
“Sam en ik kunnen goed sparren. Hij denkt snel, vuurt tien ideeën op me af waaruit ik er vervolgens twee kies. Soms gingen we er even tussenuit om ideeën te laten bezinken en pakten we daarna de draad weer op. Tijdens de montage moesten we onszelf vaak beheersen om grappen niet uit te melken, maar op het juiste moment weg te snijden. De grap moet lang genoeg staan om net niet ongemakkelijk te worden, maar wel de harde klap geven op het punt dat je als kijker nog niet klaar bent met het shot. Crewleden van de filmset zeiden eens tegen mij: ‘We dachten dat wij ver durfden te gaan, maar wat jullie met het materiaal hebben gedaan, dat is pas heftig’.”
Inzoomend op Pink Moon vertelt Mieneke over een specifieke eetscène op twintig minuten na aanvang. “Het was een vrij moeilijke scène. Er zijn vier personages met daarin een single-, two- en totaalshot. Ik heb er twee volle dagen aan gezeten, want ik wilde het helemaal nailen, monteerde vooral op intuïtie. Na vier maanden werken stond de scène nog steeds. Het klopt van begin tot eind, overtuigde mij en Floor ervan dat we er niet meer aan hoefden te komen.”
Wat geeft je plezier tijdens het editen en wanneer ervaar je complicaties?
“Tijdens mijn werk vind ik het lekker om mezelf in het hier en nu te verliezen. Ik zit als het ware gevangen: mijn handen gaan sneller dan mijn hoofd, mijn gedachten zijn amper bij te houden. Zo van: ok, dit shot kan ik omdraaien. Hier kan ik muziek toevoegen. Nu moet ik het geluid weg muten. Nee, nog een keer. Nee, toch maar andersom. Even word ik losgetrokken uit de realiteit.”
Lastig vindt Mieneke het wanneer een scène is mislukt, en ze iets moet construeren uit dat wat het niet is. “Dat komt vaak voor, want op de filmset komt ook niet alles tot zijn recht. In de montage probeer ik me er dan door heen te bluffen door het mislukte gedeelte te verbloemen."
Op welk punt in het maakproces word jij erbij betrokken?
“Bij sommige projecten kom ik er aan de voorkant bijzitten omdat het conceptueel start, meer vanuit een idee. Het voordeel van vroeg betrokken zijn is dat er al geluid, sound-design en muziek bij geleverd worden. Zo kan ik bedenken wat ik in de postproductie nodig denk te hebben: welke scènes, constructies en sequenties werken. Ik hou ervan om het gesprek aan te gaan met een regisseur."
Soms wordt Mieneke gevraagd om een versie te beoordelen waar de regisseur zelf al aan heeft gewerkt. "Of ik word gevraagd om te reageren op een script dat al af is. Meelezen met scripts is leuk, maar soms zie ik de veranderingen niet meer en raak daardoor de draad kwijt. Ik kan er ook enorm van genieten eerst het materiaal te bekijken, en pas daarna te bepalen wat ik ervan vind.”
Hoe werk je graag samen met een regisseur?
“Dat verschilt per persoon. Een tijd geleden werkte ik aan een project waar de regisseur er hele dagen bij is geweest. Vaak spraken we eerst twee uur over de film, waarna ik haar zelf achter de knoppen zette en QuickTime-bestanden naar haar laptop exporteerde. Bijna iedereen kan een beetje overweg met Première. Het is voor een regisseur ook fijn om soms zelf dingen uit te proberen zonder dat de hele tijd in woorden te moeten uitleggen." Toch draagt Mieneke de last van het proces het liefst zelf. “Ik kijk waar het toe leidt als ik brutaal ben, er bijvoorbeeld een scène uithaal. Zonder toeziend oog van de regisseur werk ik vrijer.”
Een van Mienekes favoriete bezigheden is ruw materiaal bekijken. “Ik heb veel geduld, vind het heerlijk om meegezogen te worden. Take na take, rush na rush, kopje koffie erbij. Op een gegeven moment merk ik: 'dit doet me wat', en ga ik daar alvast stiekem wat aan monteren. Dat mag niemand van mij afnemen.”
Welk project kunnen we dit jaar nog van je verwachten?
“Momenteel ben ik druk met de documentaire van journalist en schrijver Clarice Gargard. Over het verzet en de strijd tegen racisme en discriminatie vanuit een Zwart perspectief. Een bijzonder project, zeker voor mij als wit persoon. De thematiek zorgt ervoor dat ikzelf ook een sterke persoonlijke groei doormaak.”
Vanaf eind 2022 volgt een film over euthanasie met regisseur Laura Hermanides. Het verhaal wordt verteld vanuit ouders die hun kind uit liefde moeten laten gaan. Myrthe Mosterman doet het camerawerk. “In 2012 zijn Laura, Myrthe en ik tegelijk afgestudeerd. Nu, na tien jaar, komen we weer bij elkaar in de montagekamer.”
Mieneke lacht, blikt over het IJ. “Weet je wat het is met mijn vak? Ik word keer op keer verwonderd. Daar lijkt geen eind aan te komen.”