Dat de maker van een absolute cultfilm als Eraserhead (1977) zou uitgroeien tot een wereldberoemde regisseur in Hollywood, eigenaar van een koffiemerk en hoeder van een filmstijl die ‘lynchiaans’ werd gedoopt, hadden weinigen in de filmwereld voorzien. Toch is dat wat er gebeurde met de in 1946 in een typisch Amerikaans provinciestadje geboren David Keith Lynch.
Niets in de jeugd van de in small-town America opgegroeide Lynch wees vooruit naar de onheilspellende en soms gewelddadige films die hij als regisseur zou afleveren. Of voelde Lynch als kind al dat er achter het onberispelijke decor van goed onderhouden huizen, frisse gazonnetjes en witte tuinhekjes een andere wereld schuilging? Een wereld die niet strookte met het zonnige optimisme en de can do-mentaliteit waar Amerika prat op ging? Waar onberispelijke, hardwerkende burgers in de greep zijn van driften en verlangens die opwellen uit het onbewuste, dat duistere gebied, ooit ontdekt door de Weense neuroloog Sigmund Freud?
In Memoriam David Lynch
De maker van klassiekers als Twin Peaks, Blue Velvet, Eraserhead en Mulholland Drive overleed 15 januari jl. aan de gevolgen van de longziekte COPD. Lynch, verstokt kettingroker, werd 78 jaar. In Eye Classics zijn nu een aantal films van de sympathieke Meester van het Macabere te zien.
Door Eye redactie21 januari 2025

David Lynch (© Richard Dumas)

still Blue Velvet (David Lynch, US 1986)

still Twin Peaks: Fire Walk with Me (David Lynch, US 1992)
Maniakale slechterik
Lynch was de laatste om antwoord te geven te geven op vragen naar oorsprong, betekenis en bedoeling van zijn films. Psychologie – dat was voor de anderen: de filmjournalisten, -wetenschappers en bezorgde hoeders van fatsoen en moraal die hun wenkrauwen fronsten bij het optreden van de maniakale slechterik Frank Booth in Blue Velvet of het optreden van het gewelddadige liefdespaar Lula en Sailor in Wild at Heart.
Dromen, absurde, onnavolgbare plottwists, geweld, seksuele manipulaties, verborgen verlangens, onbenoembare dreiging – het zijn een paar van de ingrediënten waarvan Lynchs filmografie is doortrokken. Bij elkaar vormen ze de bouwstenen van een stijl die lynchiaans wordt genoemd, een bijvoeglijk naamwoord dat zelfs werd opgenomen in de eerbiedwaardige Oxford English Dictionary. De definitie luidt: “Het samenvoegen van surrealistische of sinistere elementen met het alledaagse, en het gebruik van visuele beelden om een dromerige kwaliteit van mysterie of dreiging weer te geven.”

still Wild at Heart (David Lynch, US 1990)

still Mulholland Drive (David Lynch, US 2001)
Eigen universum
Het is opmerkelijk dat Lynch – als persoon en regisseur vaak omschreven als aimabel, ontspannen en sympathiek – in de geldgedreven slangenkuil van Hollywood zijn visie als kunstenaar wist door te zetten. Lynch was een schilder die werkte in het domein van de Amerikaanse cinema en al doende bewees dat je de traditie van de Hollywoodse film noir, misdaadfilm en thriller kon verbinden met die van het Europese surrealisme.
Het resultaat was een geheel eigen universum – van de punkachtige horror van Eraserhead tot de bijna mystieke, ondoorgrondelijke sfeertekening van de filmwereld en het acteursvak in Mulholland Drive, waarin de ervaring van tijd en ruimte op drift raakt en ver buiten de begrenzingen van dramaturgische logica wordt gevoerd.

still The Elephant Man (David Lynch, US 1980)
Lynch en het filmmuseum
Het filmmuseum heeft de carrière van David Lynch op de voet gevolgd; vrijwel alle premières van zijn films waren er te zien. Ook trad het filmmuseum op als distributeur: Eraserhead, Blue Velvet, The Elephant Man en Mulholland Drive
werden landelijk uitgebracht; de 35mm-kopieën zijn opgenomen in de collectie.

still David Lynch: The Art Life (Jon Nguyen, US 2016)
David Lynch in Eye
Een aantal Lynch-klassiekers is vanaf 23 januari te zien in Eye Filmmuseum, de meeste op 35mm-celluloid:

still Lost Highway (David Lynch, US 1997)

David Lynch op de set van / on the set of Eraserhead (still David Lynch: The Art Life (Jon Nguyen, US 2016))