In 2022 ontwikkelde het team van Eye Educatie creatief en interactief lesmateriaal voor leerlingen met lichamelijke en/of verstandelijke handicap (cluster 3) en/of kinderen met psychische stoornissen en gedragsproblemen (cluster 4). Bij deze nieuwe, tweede pilot was de vraag: hoe maken we filmeducatie voor slechthorende leerlingen en leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis (cluster 2) relevanter en toegankelijker?
Samen met drie speciaal onderwijs scholen van VierTaal uit het netwerk van Plein C in Noord-Holland ging het team hiermee aan de slag.
In dialoog met de docenten ontwikkelde Eye Educatie hiervoor de lessenreeks Licht, Camera, … Emoties! voor cluster 2-leerlingen in groep 6,7 en 8. De leerlingen keken samen met een filmdocent van Eye actief film en fragmenten en maakten zo kennis met verschillende soorten film. Ook voerden ze korte en speelse oefeningen uit en gingen ze zelf aan de slag met filmen.
“Kennis komt samen in Eye’s filmeducatiepilot voor het speciaal onderwijs”
Vanuit de opvatting dat film een inclusieve kunstvorm is, startte Eye samen met Plein C een pilot om ervaring op te doen met filmeducatie voor slechthorende leerlingen en leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis (cluster 2). Samen met drie scholen voor speciaal onderwijs ging Eye’s educatieteam op ontdekking. Lees de verrassende en leerzame bevindingen van deze pilot.
Door Tamara Klopper06 juni 2024

© Rutger Vos
Sociaal-emotionele vaardigheden
Vooraf werd aan de leerkrachten van de scholen gevraagd wat zij en hun leerlingen nodig hadden. “Zij wilden graag een lessenreeks die leerlingen helpt bij het ontwikkelen van sociaal-emotionele vaardigheden,” vertelt Pia Bechtle van Eye Educatie. “Ook het ontwikkelen van taal- en communicatieve vaardigheden vonden de leerkrachten belangrijk.”
Filmeducatie draagt op verschillende manieren bij aan al die vaardigheden. Pia: “Film is bij uitstek een medium om emoties te verkennen en bespreekbaar te maken. Of het nu gaat om het herkennen van emoties bij filmpersonages of bij jezelf. Wat prettig is aan het bespreken van films, is dat de focus niet zoals bij gewone lessen op taal ligt, maar op film.”
“Film is bij uitstek een medium om emoties te verkennen en bespreekbaar te maken.”
Pia Bechtle, Eye Educatie


Jezelf leren uitdrukken
Via film werken aan taalvaardigheden zorgt voor een positieve ervaring voor leerlingen. “Film is een goed startpunt voor gesprekken. Het biedt een leuke manier om te oefenen in het verwoorden van je mening, ideeën en gevoelens,” zegt Pia. Daarbij laat film leerlingen vanuit nieuwe perspectieven naar de wereld te kijken. “Je stapt uit je vertrouwde belevingswereld.”
Film opent ook een nieuwe manier om jezelf uit te drukken, namelijk in de filmische taal van beeld en geluid. Dit was daarom onderdeel van de lessen. “Waarom moet je keihard lachen? En wat maakt dat je naar het puntje van je stoel verschuift?” Filmmakers gebruiken filmische middelen zoals kleur en symbolen om het verhaal te vertellen en emoties te laten zien. De leerlingen maakten daar ook kennis mee. “In de korte film In a Heartbeat spat de verliefdheid tussen de personages van het beeld door het tonen van een rood kloppend hart.”
Zelf acteren
Met een acteeropdracht leerden de leerlingen emoties te herkennen en te laten zien aan de hand van gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal. Als voorbereiding werden slapstickfilms zonder geluid bekeken, waarbij de focus lag op hoe acteurs in 1912 emoties uitdrukten zonder gesproken woord. Je hoort de acteurs niet. Hoe maken ze duidelijk wat ze voelden? Pia: “De filmdocent legde aan de leerlingen uit dat het echt knap was dat ze het verhaal begrepen, want de acteurs moesten alles overdreven spelen om emoties over te brengen. Of een acteur nu blij of boos is, kun je alleen zien aan zijn of haar gezichtsuitdrukking en lichaamstaal.”
Vervolgens probeerden de leerlingen het zelf uit, door in de huid te kruipen van acteurs uit 1912. Pia: “Ze speelden korte scènes en werden gevraagd om goed na te denken over hoe ze emoties en de situatie kunnen uitbeelden zonder iets te zeggen. De andere kinderen moesten raden wat er gebeurt.” Naast het leren herkennen van emoties, zijn de leerlingen zo ook bezig met samenwerken.
Waarom moet je keihard lachen? En wat maakt dat je naar het puntje van je stoel verschuift?
Succesvolle werkvormen
Alle lessen werden gegeven door Eye’s filmdocent Remco Efdé. Pia: “Want een vertrouwde relatie met de docent is een belangrijke voorwaarde om echt aan te sluiten bij de behoeften van de leerlingen.” Tijdens de pilot heeft Eye Educatie veel van de leerkrachten zelf geleerd. “Ze droegen werkvormen aan die leerlingen, naast verbale communicatie, manieren biedt om zich uit te drukken.
“Het gebruik van emoji’s op stokjes bleek een succesvolle werkvorm te zijn om gevoelens bij films te bespreken,” zegt Remco. “De leerlingen plakten de emoji’s zelf op stokjes en staken die op om aan te geven: dit voel ik. Ze konden kiezen uit gezichtjes bij de vier B’s, die staan voor de basisemoties boos, bedroeft, bang en blij. Het bleek een makkelijk toepasbare methode. Je kunt ze ook de emoties van een personage laten benoemen door ze een emoji's’ te geven en te vragen om het toe te lichten.”
Empowerment
Het team van Eye Educatie is altijd op zoek naar formats waarbij je leerlingen succesvol op speelse en interactieve manieren bij je les betrekt. Een voorbeeld hiervan is de opdracht Visual Poetry, waarbij leerlingen individueel tekeningen maken geïnspireerd door muziek. Vervolgens voegt de filmdocent deze samen in een stop-motion app. Een simpele handeling voor een docent, met groots resultaat. “De getekende poppetjes komen bij elkaar en dansen op een geinige manier. Bovendien ziet elke leerling de eigen inbreng terug in de film.
“Je gunt het je leerlingen dat ze allemaal goed meekomen met de les,” zegt Remco. “Daarin zit voor jezelf, als filmdocent in het speciaal onderwijs, ook de leuke uitdaging. Je wilt alle leerlingen meekrijgen, van de ene met de neiging om zich af te zonderen tot de ander die luid en duidelijk aanwezig is.”
Een andere bevinding was dat kinderen bij het maken van film een gevoel van trots en empowerment ervaarden bij het zien van resultaten. Pia benadrukte dit punt: "Dit kwam vooral naar voren toen leerlingen een scène bekeken waarin ze zelf acteerden." Geconcludeerd kan worden dat filmeducatie aansluit bij wat deze leerlingen in het speciaal onderwijs nodig hebben. Dit maakt filmeducatie een inclusieve kunstvorm.
“Je gunt het je leerlingen dat ze allemaal goed meekomen met de les.”
Remco Efdé, Eye's filmdocent
Hoe verder?
De bevindingen van de pilot worden geïntegreerd in het aanbod van Eye Educatie voor het speciaal onderwijs. Ook wordt de opgedane kennis uitgewisseld tussen Eye Educatie, docenten en scholen in Noord-Holland en partnerinstellingen. Naast de lessenreeks Licht, Camera, … Emoties! voor cluster 2-leerlingen in groep 6,7 en 8 werd ook een zaalprogramma getest. Verder is er ervaring opgedaan met filmeducatie voor de allerjongsten onder de cluster 2-leerlingen. Groepen 1, 2, 3 en 4 van de drie scholen verkenden de wereld van film spelenderwijs met behulp van de MiniCine, een filmmeubel ontworpen voor gebruik in de klas.


Het pilotproject is uitgevoerd door Eye Educatie werd mede mogelijk gemaakt door Plein C, het Fonds voor Cultuurparticipatie en de provincie Noord-Holland in het kader van CmK3.