10 weetjes over meesteranimator Švankmajer

Wist je dat Švankmajer z’n dode vrouw oproept om samen kunst te maken?

Tijdens séances maakt hij met hulp van haar geest medium-tekeningen. Dit doet hij één keer per week. De dood hóéft geen onoverkomelijke drempel te zijn.

Wist je dat hij een tweede huis heeft om al zijn verzamelwoede mee te faciliteren?

Švankmajer verzamelt al heel lang curieuze objecten voor zijn Wunderkammers: denk aan collages, maskers, exotica, curiosa. Hij wordt geïnspireerd door Rudolf II, de Duitse keizer die meer tijd spendeerde met het verzamelen van vreemde objecten dan met het heersen over zijn koninkrijk. Hij is uiteindelijk voor gek verklaard en van de troon gestoten.

Wist je dat hij geen woord Engels spreekt en dus altijd een tolk nodig heeft?

Hij schrijft al zijn kunstmanifesten in het Tsjechisch. En waarom zou hij ook Engels spreken? Hij lijkt zich op geen enkele manier aan te passen aan de wereld zoals we die doorgaans kennen – de wereld past zich wel aan zijn universum aan!

Wist je dat zijn carrière begonnen is bij het poppentheater?

Švankmajer studeerde poppenspel aan de Academie voor Podiumkunsten en hij werkte in een marionettentheater. Hij leerde er de kunst van het poppentheater, een belangrijke traditie in de Oost-Europese volkscultuur. Daar heeft hij veel profijt van gehad tijdens het maken van zijn stop-motionfilms.

Wist je dat hij gelooft dat objecten meer ziel hebben dan mensen?

Objecten hebben een veel langere levensduur dan de meeste mensen. Vanuit dat perspectief bezien zijn we maar zeer tijdelijke en onbelangrijke wezens. En die ebbenhoutenkast van je opa, díe staat al vijf generaties klaar om zijn niet onbelangrijke rol in het universum te vervullen: het bergen van bestek in de laden, bijvoorbeeld.

Wist je dat hij zeven jaar geen films mocht maken?

Door de staatscensuur van Tsjechië werd zijn filmproductie een halt toe geroepen. Zijn laatste film in 1972 zou te subversief zijn, zou de Tsjechische staatsburger kunnen verleiden tot ongehoorzaamheid. In 1979 begon hij na goedkeuring doodleuk weer met filmen, in de tussentijd had hij zich gericht op beeldende kunst.

Wist je dat hij tast ziet als het belangrijkste zintuig?

Zijn films staan bol van de kneedbare, ruwe of glibberige texturen. Denk aan kleipoppen, kiezelstenen die op de muziek van Bach in verschillende formaties tot leven komen of met olie overgoten biefstukken.

Wist je dat hij naar een vetmest-kinderkamp werd gestuurd als kleine jongen?

Aansluitend op de biefstuk uit de vorige vraag: Švankmajer is geobsedeerd door voedsel en smakgeluiden. Hij groeide op in de oorlogsjaren en zijn ouders vonden hem te mager. Daarom moest hij als kind naar een aanvet-kinderkamp om dikker te worden. Denk: dagelijks verplicht veel melk, gebakken vlees en aardappelen en snoepgoed eten. Op commando.

Wist je dat hij levenloze objecten tot leven brengt in zijn films?

Bijtende sokken, wandelende schedels. Elk voorwerp kan de grootmeester bezielen. Dus voortaan niet zo achteloos die gebroken borden weggooien, want ze voelen pijn. Echt, kijk maar naar de films van Švankmajer.

Wist je dat hij een meester is in stop-motion en klei-animaties?

Hoe laat hij die sokken bijten en schedels wandelen? Door stop-motiontechnieken! Hij bleef zijn hele loopbaan lang experimenteren met poppentheater, animatie en avant-garde filmtechnieken, waarmee Švankmajer het animatiegenre voor altijd heeft vernieuwd.

Van bijtende sokken tot lopende schedels: meesteranimator Jan Švankmajer kan werkelijk alles tot leven wekken. Vanaf zaterdag 15 december is in Eye de eerste grote overzichtstentoonstelling in Nederland van deze Tsjechische meesteranimator te zien. Het is één groot gesamtkunstwerk van zijn bizarre films en bezielde beelden. Op 15 december om 10.00 uur openen de Wunderkammers van zijn duistere universum.