De debuutfilm van Apichatpong Weerasethakul is een geestelijke ode aan de menselijke verbeeldingskracht

Mysterious Object at Noon voelt wel nog wat ruw aan in vergelijking met zijn meer volmaakte latere werk. Daar waar films als Tropical Malady (2004) en Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010) het ondoorgrondelijk karakter van het Thaise oerwoud in al haar wonderlijke kleuren verkennen, legt Apichatpong in Mysterious Object at Noon in grofkorrelig zwart-wit een reis door zijn thuisland vast. Het draagt alleen maar bij aan het experimentele en intrinsiek onvoltooide karakter van de film.

Of is Mysterious Object at Noon misschien beter te beschrijven als een oefening in poezië, eerder dan een film met kop en staart? Apichatpong vertrekt namelijk vanuit een klassieke surrealistische dichterspraktijk, het zogenaamde ‘exquisite corpse’-spel, om zijn debuutfilm een uitzonderlijk speelse vertelvorm mee te geven. In het ‘exquisite corpse’-spel komt een gedicht tot stand door verschillende personen telkens één versregel te laten toevoegen. Het gedicht is in principe steeds in ontwikkeling en nooit af. Zo ook in Mysterious Object at Noon, waarin Apichatpong een diverse steekproef van de Thaise bevolking aan het woord laat. Het begint met een misnoegde visverkoopster die door haar vader als slavin werd verkocht. De regisseur is alleen niet erg geïnteresseerd in haar persoonlijke geschiedenis, en wil haar liever een fictief verhaal horen vertellen. De vrouw verzint dan maar een korte fabel over een gehandicapte jongen en zijn lerares.

In de loop van de film gaan studenten, arbeiders en theaterartiesten verder aan de slag met dit verhaal. De verrassende fantasie en inspiratie van al deze mensen, die in de aftiteling tevens als scenaristen van de film worden aangeduid, leidt tot een collectieve vertelling die beurtelings schommelt tussen sciencefiction en sociaal realisme. Er komt zelfs een alien aan te pas, die zowel in dieren als mensen kan transformeren. Maar evengoed behandelen de unieke passages van de Thaise bevolking universele thema’s als vriendschap en jaloezie. Terwijl Apichatpong de ‘exquisite corpse’-vertelling de vrije loop laat, laat hij niet alleen de Thaise vertellers zien, maar ook scènes waarin hij met acteurs bepaalde delen van het collectieve verhaal probeert na te spelen.

Wat klinkt als een erg vermoeiend meta-experiment, wordt in de handen van Apichatpong een geestige reflectie op de menselijke verbeeldingskracht. In een van de laatste scènes komt een groep scholieren op de proppen met twee alternatieve eindes voor het collectieve verhaal, om vervolgens ongevraagd meteen een nieuwe vertelling te beginnen. Apichatpong laat hen simpelweg begaan, en zo wordt de regisseur de speelbal van de mensen die hij in zijn film opvoert.

Het is ook bewonderenswaardig dat de regisseur vaak verschillende elementen probeert te verenigen die elkaar op het eerste gezicht eerder uitsluiten. Neem bijvoorbeeld de beginscène van Mysterious Object at Noon, bestaande uit een lang tracking shot geschoten vanuit de auto van een marktkramer. Na een rit op de drukke Thaise snelwegen, slaat de wagen een smal steegje in richting het platteland. Terwijl de gebouwen armzaliger worden en de natuur meer tevoorschijn komt, verandert ook de soundtrack van de film. De romantische soapserie die eerst te horen was via de autoradio maakt plaats voor repetitieve reclameboodschappen, waarna uiteindelijk wordt overgeschakeld naar de anekdote van de visverkoopster.

De vrouw, wiens tragische levensverhaal in schril contrast staat met de clichématige radiosoap, droomt van een beter leven. Door zijn camera vervolgens kort te richten op een reeks campagneposters van mannelijke politici, lijkt Apichatpong te suggereren dat de vrouw het slachtoffer is van een patriarchale samenleving waar niet makkelijk aan te ontsnappen valt.

De manier waarop verscheidene tegenpolen samengebracht worden in de openingsscène, toont hoe Apichatpong vaak op twee gedachten hinkt. Hij is een kind van de Thaise grootstad, maar voelt een onmiskenbare aantrekkingskracht voor het platteland en de jungle. Van die omgevingen gaan een bepaalde spiritualiteit en verlossingskracht uit, die zijn personages vaak proberen te ontdekken. Anderzijds zijn er politieke en maatschappelijke problemen die dit in de weg staan en waar de regisseur in de loop van zijn carrière steeds bedenkingen over tracht te formuleren.

Met zijn eigenzinnige debuutfilm Mysterious Object at Noon geeft Apichatpong ons een narratief experiment waarbij telkens nieuwe passages worden toegevoegd door talrijke mensen. Misschien is het gepast om de film van antwoord te dienen met een andere experimentele dichtvorm waarbij woorden net worden weggelaten. Beschouw het onderstaande ‘erasure poem’ als een kort eerbetoon aan het begin van Apichatpongs filmcarrière. De oorspronkelijke tekst is afkomstig uit een essay van criticus Tony Rayns over Mysterious Object at Noon.

Op 15 september organiseert EXPOSED het openingsevenement van de tentoonstelling Locus, deels gewijd aan het werk van Apichatpong Weeresathekul. Zie ook ons Facebook-event! Lees hier een stuk over Cao Guimarães, wiens werk ook in Locus te zien is.