Met A Dangerous Method (2011) toont Cronenberg openlijk zijn belangstelling in de psychoanalyse van Sigmund Freud. Het verhaal speelt zich af in de vroeg twintigste eeuw in de levens van Carl Jung en Sigmund Freud die hun psychoanalytische ideeën op de proef stellen via dezelfde hysterische patiënte. Eerder maakte Cronenberg naam als body horror en later geweldstudies. Toch refereert Cronenberg al veel eerder aan Freuds leer in zijn films. Een onderdeel van de psychoanalyse omvat namelijk de driftenleer: een theorie over innerlijke krachten die de drang ‘om iets te doen’ in een mens veroorzaken.
De drang om te doen
Een jonge Jude Law in de rol van Ted Pikul vergrijpt zich aan de meest onsmakelijke reptielschotel: “I think it’s disgusting, but I can’t help myself”. “It’s a genuine game urge”, probeert Allegra Gellar (Jennifer Jason Leigh) hem te sussen, zijn tegenspeelster in eXistenZ (1999). De drang om te doen wat we eigenlijk niet willen, niet mogen en niet accepteren, is soms groter dan ons bewustzijn. Het oeuvre van Cronenberg telt een hoop personages met niet tot bedaren te brengen driften. Onverbiddelijke, extreme behoeftes om iets te doen. Vaak gaat het om niet de minste handeling; denk aan moord, drugsgebruik, sadomasochisme, woedeaanvallen. Waar komt de drift in ons vandaan en hoe vertaalt Cronenberg dit in zijn films?
Door Lisa Smith17 juni 2014



Volgens de psychoanalyse komt al het menselijk handelen voort uit driften. Door tekortkomingen aan iets dat nuttig is voor het lichaam, ontstaat er een behoefte, een drift. Het doel van de drift is om die behoefte te bevredigen. Zo zijn we allemaal bekend met het gevoel honger: een gebrek aan eten zorgt voor het hongergevoel en leidt ertoe dat we gaan eten om ons vervolgens voldaan te voelen. Maar Cronenberg maakt juist geen gebruik van bij ons wel bekende stimulansen, maar verbindt de gekste prikkels aan ondenkbare bevredigingen. Zoals in Crash (1996) waarin een auto-ongeluk seksualiteit stimuleert.

Motivatie en beloning
Crash gaat over seksuele driften, waarin de personages met elkaar zijn verbonden door dezelfde lustopwekking door een auto-ongeluk, een crash. Een fetisj, die zelfs voor sekstherapeuten onwaarschijnlijk klinkt. Crash illustreert hoe mensen opgewonden kunnen raken door objecten in de wereld om ons heen. Cronenberg neemt auto-ongelukken als stimulans voor seksuele lust, maar in feite had het elk ander fenomeen kunnen zijn. Het aanzien van in elkaar geknald metaal in deze film, haalt de seksdrift in mensen naar boven.
Als een drift aanzet tot actie, wat motiveert ons dan intern om iets te ondernemen? Het is de hersenstof dopamine die ten grondslag ligt aan het ervaren van beloningen en motivaties. Diep in het brein ligt de nucleus accumbens, een klein hersengebied dat reageert op belonende effecten van gedrag. Zodra dopamine vrijkomt in de nucleus accumbens ervaren we genot. Logischerwijs zal een driftig persoon meer dopamine willen om de behoefte te bevredigen. Toch hoor je nooit iemand om nog wat meer dopamine vragen, maar verlangen we naar tastbare materie zoals meer geld, lekker eten en goede seks. En dat is precies het mechanisme wat in Crash (1996) de basis vormt: een prikkel die tot bevrediging leidt.
Van drift tot overmacht
Wanneer de nucleus accumbens overmatig geprikkeld wordt raakt het overgevoelig voor de afgifte van dopamine met als gevolg een verslaving aan het middel dat dopamine stimuleert. Bij verslaving is er een overmacht van de beloning, oftewel een eindeloze behoefte om de drift te bevredigen.
In Naked Lunch (1991) kijkt ongedierte verdelger William Lee toe hoe zijn vrouw Joan samen met zijn vrienden verslaafd raakt aan zijn bestrijdingsmiddelen tegen ongedierte. Genot als gevolg van drugs en seks wordt niet in het ongewisse gelaten in deze film. Niet alleen de afhankelijkheid van drugs, maar ook de handel en het maakproces worden uitvoerig vertoond. We volgen William in zijn bizarre zoektocht door Interzone, een ogenschijnlijk vrijheidsoord dat een voorgeprogrammeerd systeem blijkt te zijn dat inspeelt op de afhankelijkheid van de menselijke psyche.


Videodrome (1983) lijkt in eerste opzicht niet over lichamelijke driften te gaan, maar over technologische vernuften. Maar ook in dit verhaal wordt het leven van de hoofpersoon bepaald door een zekere drang. Videodrome accentueert de macht van de media en de onstilbare honger van de kijker. Het is Max Renn die geobsedeerd raakt door een nieuw televisieprogramma – Videodrome – met sadomasochisme in de hoofdrol. De aantrekkingskracht van Videodrome is groter dan Max’ eigen wil. Zelfs na vele waarschuwingen voor het programma waagt Max zich aan de obscure beelden, die niet alleen op zijn netvlies zijn gebrand, maar zijn leven overnemen.
Vrijbrief voor ongehoord gedrag
Waarom doen we dingen die we eigenlijk niet willen? Cronenberg toont ons een hoop situaties waar we liever niet in terecht komen, maar een antwoord krijgen we niet. Wel kunnen we terug redeneren vanuit de driftenleer van Freud dat driften ons bewustzijn overstijgen. De auto-ongelukken in Crash, de verboden middelen in Naked Lunch de aantrekkingskracht van de media in Videodrome. Met Freud als uitgangspunt schrijft Cronenberg een vrijbrief voor ongehoord gedrag. Moord, verslaving, sadomasochisme, het is geoorloofd in de wereld van Cronenberg.