De ware aard van Jean-Luc Godard

Het leven van de Frans-Zwitserse Jean-Luc Godard zou in La Redoutable (2017) – een ‘komische’ biopic over het leven van deze grote cineast – voor het eerst verbeeld worden. In het licht hiervan presenteert Eye een speciaal Godard-programma waarmee vijf films worden vertoond (Le Mépris, La Chinoise, Masculin Feminin. 2 ou 3 Choses Que Je Sais d’Elle en Vivre Sa Vie) die laten zien dat “de ideeën van deze beeldenstormer nog steeds springlevend zijn. Ravissant, wild, speels, vrij van vorm en regels – zoals alleen Godard dat kan.”

Eindelijk zou daar de langverwachte eerste biopic over Jean-Luc Godard zijn, de man die tenslotte de voorvader is van de Nouvelle Vague en de bekendste en belangrijkste Franse filmregisseur van de twintigste eeuw. Iets wat zulke hoge verwachtingen met zich meebrengt kan alleen maar tegenvallen, zou je denken, en helaas: niets is minder waar. Ik zat op het puntje van mijn stoel bij aanvang van de film, op een wolk van verwachtingen, om er vervolgens hard vanaf te donderen. Niet (alleen) omdat de film zo slecht is, maar ook omdat mijn romantische dromen en ideeën over hem (deels) in duigen vielen. Iets waar ik al vaker mee was geconfronteerd, maar wat ik altijd gewoon door de vingers zag – of expres niet zag.

Voor degenen die Godards films niet kennen, en die via La Redoutable voor het eerst kennismaken met de filmmaker, is het romantische, idealistische en onbevangen karakter van zijn eigen films wellicht al teniet gedaan. Hij wordt in de film afgeschilderd als een ronduit egoïstisch, arrogant, vrouwonvriendelijk en geobsedeerd larger-than-life karakter. Hij stelde niet voor niets zelf dat deze film “a stupid, stupid idea!” was. Was hij misschien bang dat zijn ware karakter aan het licht zou komen? Of dat hij juist foutief zou worden geportretteerd? In hoeverre is deze cinematografische weergave van zijn persoonlijkheid waarheidsgetrouw? Was Godard echt zo’n gecompliceerd figuur – zowel voor zichzelf als voor de mensen rondom hem – of is deze versie van hem opgeblazen en gekarikaturiseerd? Komen zijn karakter, zijn interesses en denkbeelden net zo goed tot uiting als in zijn grootse meesterwerken?

La Redoutable verbeeldt de periode van Godards leven ten tijde van de productie van La Chinoise (1967) – dat een immens omkeerpunt in Godards carrière en leven markeerde. Een belangrijk karakter in deze film en Godards leven was de jonge Anne Wiazemsky – met wie Godard na het maken van La Chinoise trouwde. Hij was toen 36 en zij 19. Het was een stormachtig huwelijk, op de top van Godards faam en egotripperij, en het duurde dan ook slechts twee jaar. Er worden in La Redoutable trouwens veel ‘Godardiaanse’ middelen ingezet om het Nouvelle Vague gevoel over te brengen, waaronder obscene graffiti, tussentitels met herkenbare typografie en jump cuts.

Michel Hazanavicius – regisseur van de Oscarwinnende film The Artist (2011) – heeft de bijna onmogelijke taak op zich genomen om een waarheidsgetrouw beeld van Jean Luc-Godard, zijn liefdesleven en zijn carrière, neer te zetten. Hij castte de briljante en rijzende ster Louis Garrel (bekend van onder andere mijn lievelingsfilms The Dreamers, Les Chansons d’Amour en Les Amants Réguliers) als Godard himself. Goede keuze, als je het mij vraagt – hij geeft op fenomenale wijze gestalte aan de ontredderde Godard. Hij verbééldt Godard echter eerder dan dat hij echt in zijn huid kruipt. Zijn kapsel, typische Godard-bril en –outfits dragen bij aan de herkenbaarheid van Godards uiterlijke kenmerken. Zijn persoonlijkheid wordt echter bijna karikaturaal en overdreven overgebracht, eerder dan beheerst en subtiel. Ongetwijfeld ligt dit meer aan het script dan aan Garrels acteerprestaties.

Tegenover hem staat de beeldschone, piepjonge Anne Wiazemsky, vertolkt door Stacy Martin (bekend van o.a. Nymphomanic). Haar acteerspel is, in tegenstelling tot Garrel, ingetogen en kalm, wat naar verluidt ook paste bij haar persoonlijkheid. Terwijl Garrels vertolking van de oude meester qua uiterlijk nog overeenkomt, lijkt Stacy Martin in de verste verte niet op Anne Wiazemsky. Anne Wiazemsky was beeldschoon, maar verre van perfect met haar crooked tanden, flapoortjes en hangende oogleden. Dit maakte echter, als je het mij vraagt, Anne in de oude Godardfilms veel interessanter om naar te kijken dan de perfecte, splinterdunne Stacy.

Eén van Godards opvallende karaktertrekken in La Redoutable is de enorme jaloezie die hem verteert. Zijn vrouw hoeft maar naar een andere man te kíjken, of Godard gunt haar geen blik meer waardig voor de rest van de avond. Jaloezie, (angst voor) overspel en minachting zijn thema’s die hij zelf ook veelvuldig heeft geëxploreerd in zijn films, waaronder in Le Mépris (1963). In deze film wordt de schrijver Paul Javal door producent Jeremy Prokosh ingehuurd om regisseur Fritz Lang te helpen met het schrijven van het script voor diens verfilming van Homerus‘ Odyssee. Na een misverstand met zijn vrouw Camille (vertolkt door de bloedmooie Brigitte Bardot) – zij zou zijn ingegaan op de avances van Prokosh – verbreekt Paul hun relatie en slaat haar liefde voor hem om in verachting. Als hij eindelijk aan zijn vrouw durft te vragen waarom ze niet meer van hem hield, antwoordt zij simpelweg: “That’s life”. Wellicht wijst Godards interesse voor deze thema’s op zijn eigen onzekerheden, zijn eigen jaloezie en angst voor ontrouw en/of minachting. Sterker nog: Naar verluidt was Le Mépris een brief van Godard aan Anna Karina, zijn toenmalige vrouw. Hun huwelijk strandde nog geen jaar later.

Vivre Sa Vie (1962) gaat over de jonge, bloedmooie Parisiènne Nana (vertolkt door Anna Karina – toentertijd Godards muze en vrouw) die haar man en zoontje achterlaat om het te gaan maken als actrice, om uiteindelijk in de prostitutie te belanden. Door zijn cameralens wordt zij begeerd, als een begeerlijk en onbereikbaar en bijna buitenaards mooi wezen, vluchtend in de pikzwarte nacht. Ook deze thematiek sluit aan bij het beeld van Godard als angstige, onzekere en jaloerse echtgenote.

In Pierrot le Fou (1965) slaat Anna Karina op de vlucht met Jean-Paul Belmondo, iets dat een romantisch avontuur leek te worden, totdat Anna doodleuk verkondigt “I’ve decided never to fall in love again” en de kijker beseft: dit is geen typisch liefdesverhaal.

In Masculin Feminin (1966) worden de conventionele rolverdelingen en vooroordelen over het verschil tussen mannen en vrouwen onder de loep genomen. Hierin wordt de jonge, romantische en idealistische Paul smoorverliefd op de jonge popster Madeleine. Zijn gevoeligheid en behoefte aan liefde en tederheid komt meerdere malen sterk naar voren. Daar tegenover staat Madeleine’s sterke en onafhankelijke karakter. Als Madeleine aan Paul vraagt wat het centrum van de wereld voor hem is antwoordt hij: “Love, I guess” waarop Madeleine zegt:
“Funny, I’d have said “me””. Bovendien geeft Paul toe met Madeleine uit te gaan omdat ze ten eerste aantrekkelijk is, maar bovenal: om zijn behoefte aan tederheid te bevredigen. Hij geeft meerdere malen toe niet goed alleen te kunnen zijn en niet te kunnen leven zonder liefde en tederheid.

La Chinoise (1967) gaat over een kleine groep Franse studenten die Mao bestudeert en onderzoekt hoe de wereld veranderd kan worden in een Maoïstische gemeenschap. Naast de maatschappelijke thema’s staan liefdesrelaties dus altijd centraal in zijn werk – iets wat aangeeft dat liefde waarschijnlijk ook een grote rol in zijn leven speelde. In La Chinoise is wederom de vrouw (Veronique – vertolkt door zijn vrouw Anne) degene die (onverwachts) tegen de man zegt, “I’ve decided I don’t love you anymore.”
In La Redoutable wordt duidelijk dat Godards en Wiazemsky’s liefdesleven eenzelfde soort wending heeft genomen – iets dat hij tijdens het maken van La Chinoise wellicht al voelde aankomen.

Zijn karakter en denkbeelden komen sterk naar voren in zowel zijn films als in de persoonlijke verhalen van zijn (ex-)geliefden en ex-collega’s. Zo vertelde Anna Karina (actrice en tevens zijn muze, ster en ex-vrouw) dat hij soms sigaretten ging kopen, om vervolgens drie weken later pas terug te keren. Hij dreef haar tot waanzin – en zij was niet zijn enige slachtoffer.

Dit alles doet vermoeden en bevestigt deels dat Godard inderdaad – op zijn zachts gezegd – een nogal gecompliceerd figuur was. Wellicht zijn un peu d’arrogance et un peu de l’amour fou ook wel de noodzakelijke ingrediënten voor zijn films geweest, en waren deze meesterwerken anders niet zo gelaagd en boeiend geweest als ze nu zijn. De meeste kunstenaars en filmmakers zijn complètement fou, tenslotte. Het kijken naar en analyseren van de overkoepelende thematiek van zijn films – en dan met name de rol van de onafhankelijke, begeerlijke vrouw tegenover de gevoelige, lichtelijk geobsedeerde man – heeft mij bepaalde inzichten verschaft. Namelijk dat Godards arrogantie en groteske ego voortkwamen uit een allesverterende onzekerheid en de onbedwingbare angst om zijn geliefde(n) te verliezen.

Alhoewel La Redoutable me (ongewild) wellicht toch een (deels) realistisch beeld van deze grote regisseur heeft gegeven, en ik bang was dat dit mijn droombeeld van hem voor altijd teniet zou doen, zal hij voor mij altijd “Jean-Luc Godard – de grote cineast, de vader van de Nouvelle Vague” blijven. Zelfs Anna Karina heeft hem kunnen vergeven, zoals ze zegt:

“I think about him with love, no hate. It was a great love story. We were together for seven and a half years. It’s something you don’t forget. It’s the greatest thing in the world when you get a gift like that.”

Hoeveel harten hij ook heeft gebroken, hoeveel ruzies hij ook heeft geschopt, hoe gecompliceerd hij ook was, ik zal blijven vluchten in zijn romantische droomwerelden en grote liefdesverhalen. Ik zal blijven geloven in het goede in het diepste van zijn hart – anders ben je niet in staat om zulke films te maken, mijns inziens. Ik zal – net als Anna – voor altijd aan hem denken met liefde en bewondering. Hij heeft mij – en ons allen – tenslotte een cadeau van onschatbare waarde geschonken: de Nouvelle Vague. I rest my case en laat het voorlopig bij mijn favoriete klassiekers van Godard himself. Fin.

Van 18 januari tot 14 februari vertoont Eye Filmmuseum vijf films van de filmmaker Jean-Luc Godard. Te weten: Vivre Sa Vie, Le Mépris, La Chinoise, Masculin Féminin en 2 ou 3 Choses que je Sais d’Elle.