De wraakengelen van Imagine

Zogenaamde rape-revenge films, een vaak akelig subgenre van horror dat met de beste bedoelingen en toegeknepen oogjes immer problematisch blijft, opereren bijna altijd volgens een drieledige structuur. De heldin wordt op brute wijze verkracht, vervolgens rehabiliteert ze zichzelf en in het laatste gedeelte van de film neemt ze op bloedige wijze wraak. Zowel de Zweedse film Thriller: A Cruel Picture (1973) en de Franse film Revenge (2017), achtereenvolgens te zien tijdens Imagine Film Festival, beantwoorden aan deze structuur, maar spelen ondertussen op verschillende manieren een ontwrichtend spel met dit dwingende systeem.

In Thriller: A Cruel Picture volgen we de jaren zeventiger wraakcampagne van Madeleine (Christina Lindberg), een meisje met wapperend Christiane F. haar en een ontluisterend jong gezicht. Het enige gelukkige moment in de film, een openingsscène waarin een kleine Madeleine door een herfstig woud dartelt, wordt bruut verstoord door een oude gek die haar aanrandt. Na de gil die ze slaakt in deze eerste scène, komt er geen woord meer uit Madeleine. Het nu stomme meisje wordt vervolgens onderworpen aan een escalerende berg ellende die haar in een bordeel in Stockholm doet belanden onder het juk van pooier Tony, geel van tand en smerig van bakkebaard, die haar gijzelt met een heroïneverslaving. Uiteindelijk ontsnapt ze. Gehuld in zwart leer en een onverbiddelijke lange leren jas schopt, schiet en wurgt Madeleine zich een weg door haar belagers onder begeleiding van een onbegrijpelijke soundtrack en rijkelijk toegepaste slow motion.

Hier is sprake van een typische transformatie wanneer Madeleine zich ontpopt tot wrekende engel, maar het geweld dat ze haar belagers aandoet en de gehoopte narratieve triomf in het laatste act wordt ondergraven door een ontluisterende keuze van regisseur Bo Vibenius: het monteren van apart gefilmde hardcore pornografische close-ups van penetratie om de misselijkmakende verkrachtingsscènes op te leuken. In 1971 werd pornografie gelegaliseerd in Zweden en onderging als gevolg daarvan een relatieve bloei. Om zijn film commercieel aantrekkelijker te maken, filmde Vibenius snel wat in elkaar schuivende lichaamsdelen. Het trieste seksuele voorlichtingsgehalte van deze shots ondergraaft niet alleen de structuur van de hele film omdat snoeiharde echte seks nu visueel en narratief gekoppeld wordt aan nogal potsierlijk low-budget geweld, maar ook omdat het de dromerige sfeer van de film, opgeroepen door het vreemde sound design en de synthetische soundtrack, in duigen doet vallen.

Regisseur Coralie Fargeat speelt ook een precair spel met het genre in haar film Revenge. Daarin wordt de wonderschone Jen (Matilda Lutz) onderworpen aan dezelfde drieledige structuur als Madeleine. De bezoedeling van Jen wordt kracht bijgezet door de manier waarop Fargeat haar hoofdfiguur op onverbiddelijke wijze inkapselt aan de hand van de male gaze die vaak voor lief wordt genomen in dit genre, maar waar de kijker nu zeer bewust van wordt gemaakt. Jen wordt gevolgd door een likkebaardende camera terwijl ze halfnaakt dartelt door de woestijnvilla van haar doortrapte minnaar en zijn loerende compagnons. Langzamerhand lijkt de camera van gedachten te veranderen en ontpopt ook Jen zich na de onvermijdelijke violatie tot zwaarbewapende Furie. Daar heeft ze geen ooglap en wuivende leren lappen voor nodig omdat Fargeat haar hoofdrolspeelster zo secuur in beeld brengt dat we onmiddellijk accepteren hoe capabel ze is. Waar haar lens eerst het lichaam van de actrice tot object maakte, bewondert deze nu juist, na het rehabilitatie-gedeelte dat de structuur vereist, de vastberaden oogopslag en lichamelijke controle van Jen.

Ze overschrijdt de binaire verdeling tussen man/actief en vrouw/passief. Haar wraak is niet zo intens geloofwaardig omdat de structuur daarom vraagt, maar omdat Fargeat wil dat we respect hebben voor haar personages. Zelfs een bizarre scène waarin Jen zichzelf onder invloed van peyote in een grot aan cauterisatie onderwerpt met behulp van een bierblikje dat, naast een obsceen litteken, een spectaculair brandmerk van een engel op haar buik achterlaat, wordt door Fargeat uitgerekt tot buiten het gebruikelijke en zo geënsceneerd dat het een bijna hypnotische ode aan self-care wordt. Een onverwacht element in het vermaledijde genre. Daarnaast helpt het ook dat de doortrapte minnaar, de uiteindelijke prooi van Jen, poedelnaakt aan haar wraakzucht en de wellustige gaze van het publiek onderworpen wordt. Niet subtiel, maar wel een tevredenstellende ommekeer. De structuur van rape-revenge films, inherent problematisch omdat deze per definitie een dergelijke geweldsdaad zien als enige motivatie voor de handelingen van de heldin binnen het verhaal, wordt hier overschaduwd door de aandacht die Fargeat schenkt aan de details die de hoofdfiguur, ondanks alle absurditeit, levensecht maken. Nu blijkt dat, in de handen van Coralie Fargeat, de sjofele elementen en vaak fantasieloze structuur van een soms onkuis genre, extra zichtbaar en pijnlijk in Thriller door de samenvoeging van echte seks en gefantaseerd geweld, ontmanteld en omgesmolten kunnen worden tot iets triomfantelijks.