Guido van der Werve: een ode aan de buitenbeentjes

Guido van der Werve maakte naam met melancholische kunstfilms, waarin hij steeds het gevecht aangaat met zichzelf. Hij kan niet onverdienstelijk componeren, schaken, pianospelen, Russisch spreken, en hardlopen. En met onder meer een Gouden Kalf en een tentoonstelling in het MoMA op zijn cv, mag hij zichzelf een succesvol kunstenaar noemen. Toch karakteriseert hij zichzelf liever als buitenbeentje dan als homo universalis, het Renaissance-ideaal van de mens die op zoveel mogelijk gebieden uitblinkt.

In zijn films, waarin hij zelf de hoofdrol speelt, komt hij vaak eindeloos eenzaam over. Een goed voorbeeld is Nummer negen, waarin Van der Werve 24 uur lang op de Noordpool staat. Terwijl de aarde de ene kant op draait, draait de kunstenaar de andere kant op: precies één keer om zijn eigen as. Die dag draaide hij feitelijk niet mee met de wereld – een ultieme manier om zich af te zetten tegen de rest van de mensheid.

In zijn oeuvre kunnen we hem verder tegenkomen in een piepklein kluizenaarshutje in een desolaat landschap; solitair zwemmend in een donkere rivier; in een stil weiland met een zelfgebouwde raket; of eindeloos rondjes rennend om zijn afgelegen huis in de Finse bossen.

In zijn nieuwste werk Nummer achttien wil Van der Werve naar eigen zeggen laten zien dat buitenbeentjes ertoe doen. In de film, door de kunstenaar autofictie genoemd, komen naast recente gebeurtenissen ook jeugdherinneringen tot leven. Als kind werd Van der Werve continu verteld dat hij anders was dan andere kinderen. Hij stotterde, had sproeten en lang haar, en was geobsedeerd door Chopin en Alexander de Grote. De wereld was ingericht voor normale mensen, zo kreeg hij te horen, en hij was niet normaal.

In interviews karakteriseert Van der Werve zichzelf soms als nerd, maar ook die handschoen past hem niet. De nerd uit de populaire cultuur is een tegen autisme aan schurkende studiebol. Waar de typische nerd sociaal onhandig is en liever in de boeken dan in de sportschool zit, is Van der Werve een sportman en treedt hij graag op. Trouwens, nerds zijn allang geen buitenbeentjes meer. Aan het hoofd van techbedrijven heersen ze over de wereld. En online kan je tegenwoordig altijd wel iemand vinden met dezelfde buitenissige afwijkingen en interesses als jij.

Hoe niet normaal zijn je leven kan redden

Hoe dan ook – het gevoel anders te zijn levert de jonge Van der Werve een flink minderwaardigheidscomplex op. Hij gaat overcompenseren en ontwikkelt zich als schaker, duursporter en componist. Hij verlegt steeds zijn grenzen, soms op een buitensporige manier: door ultramarathons te rennen, te studeren voor schaakgrootmeester, bergen te beklimmen, muziek voor een orkest te componeren. En dat alles tegelijkertijd.

Zo’n leven kan als excentriek worden beschouwd. Tegelijkertijd voldoet het in al zijn vreemdheid volledig aan ons beeld van een creatief genie. Kunstenaars worden al eeuwen (al dan niet terecht) als extravagante types gezien, die een beetje buiten de maatschappij staan. Het anders zijn is een geliefd onderwerp in films, literatuur, kunst en muziek. Niet zelden ontpopt de underdog zich zelfs tot held.

Als kunstenaar is Van der Werve trouwens allerminst een outsider: hij rondde met succes de kunstacademie af, werd toegelaten voor prestigieuze residencies, en kreeg prijzen en andere erkenning uit de kunstwereld. Zelfs in het hokje van nerd of outsider past Van der Werve dus niet. Maakt dat hem het ultieme buitenbeentje? Het redde in ieder geval zijn leven. In 2016 kreeg hij een zwaar verkeersongeluk; artsen hadden weinig hoop. Maar dankzij zijn competitieve aard, ijzeren doorzettingsvermogen en de buitengewone conditie van zijn lichaam en geest – gevolg van het excessief schaken, studeren, componeren en sporten – wist hij tegen alle verwachtingen in te herstellen. Dat was nooit gebeurd als hij wat meer als normale mensen was geweest.

De film Nummer achttien gaat deels over het revalidatieproces en laat zien hoe anders zijn, hoezeer je er ook mee worstelt, ook tot goede dingen leidt. Dat geldt eigenlijk voor het hele oeuvre van Van der Werve: juist de momenten die het pijnlijkst zijn, leveren de grootste schoonheid op. Zo bieden de films herkenning en troost. In ons allemaal houdt zich immers een buitenbeentje schuil: soms diep verstopt in de spelonken van de ziel, soms net onder de oppervlakte. Wat zou er gebeuren als we die kant van onszelf wat meer omarmen?