Guimarães bestudeert met beregende ruiten, dansende vliegers, de grijze zee, een werkende mier, voetstappen in stof en verlaten speeltuinen de schoonheid van kleine en alledaagse verschijnselen. De beschouwer wordt herinnerd aan zijn of haar omgeving die soms in de haast kan worden vergeten. De zaken die zo gewoon lijken worden uit hun alledaagse kader getrokken en bestempeld als kunstwerken op zich. Zelf zegt hij dat hij de schoonheid en fascinatie voor bepaalde beelden bij toeval ontdekt. Het werk onthult in feite zichzelf, omdat het beeld simpelweg al bestaat. Het hoeft alleen nog opgemerkt te worden. Guimarães legt dit beeld vast vanuit een bepaalde hoek waarbij de horizon de compositie duidelijk in vlakken snijdt. Deze manier van filmen, en daarnaast uiteraard de fascinatie met de natuur, doet denken aan Caspar David Friedrich’s ‘Der Mönch am Meer’ (1808-10) (ook wel ‘Monnik aan Zee’, zie hieronder).
Het werk van Cao Guimarães is een ode aan toevalligheid en verwondering
Verstilde zeegezichten en bewolkte luchten laten ons heel even ontsnappen uit het onstuimige stadsleven. De Braziliaanse kunstenaar Cao Guimarães (1965) speelt met de toevalligheid en speelsheid van de natuur en het leven zelf en de hierbij behorende ongestructureerde karaktertrekken. Waar veel van deze natuurlijke verschijnselen zich aan ons oog ontglippen – wellicht omdat we het inmiddels als gewoon beschouwen – probeert Guimarães ze juist te vangen op film en in fotografie. Vaak begint dit vanuit een persoonlijke interesse in fascinerende fenomenen van de natuur, die Guimarães vervolgens onderzoekt en op poëtische en filosofische wijze vastlegt.
Door Lucy Versloot22 augustus 2017
Friedrich’s schilderij toont een verlaten zeegezicht met daarvoor een klein figuurtje; een monnik. De horizon ligt laag en doorkruist de compositie, waardoor er als het ware lagen van kleur worden gevormd. De grijsblauwe lucht, de zee en het strand beslaan het overgrote deel van het canvas, waardoor de monnik haast lijkt te zijn overgeleverd aan zijn omgeving. Deze keuze om vooral de natuurlijke omgeving te tonen komt ook terug in onder andere de zeegezichten van Guimarães. Er bevindt zich bij beide kunstenaars een gevoel van ontsnapping en leegte, waarbij hun fascinatie voor de natuur als ijkpunt wordt gebruikt. Het romantische idee van heimelijk wederkeren naar de natuur, in plaats van het chaotische stadsleven, is sterk aanwezig.
Daarnaast speelt tijd een belangrijke rol in het werk van Guimarães. Zowel het letterlijk passeren van tijd als het nagenoeg stilstaan ervan komen terug. Op heel directe wijze speelt hij met het passeren van tijd en het besef hiervan in het werk ‘A meia-noite é também o meio-dia’ (‘Midnight is Also Midday’) uit 2004, waarbij de klok nimmer de accurate Braziliaanse tijd aangeeft, behalve in de middag. Het is een vorm van kritiek op de snelheid waarmee we het leven leiden. Daarnaast maakte de Braziliaan ook het persoonlijke werk ‘Otto’ (2012) dat de ontwikkeling van de zwangerschap van zijn vrouw laat zien. ‘Otto’ is een ode aan het proces van opgroeien en bovendien het leven zelf.
Naast het vastleggen van een proces – waarbij een begin en einde onontkoombaar zijn – laten Guimarães’ intrigerende beelden ook de tijd tot pauze brengen. Zijn korte films tonen tijdloosheid, zoals twee mannen die onbewogen op een stoeltje zitten te vissen (‘Sem Hora’, 2012). Tijd lijkt niet te bestaan, of in ieder geval even niet van belang te zijn. Vluchtige, alledaagse momenten die we soms onderschatten worden gevangen door de lens van de camera. De foto getiteld ‘Bed for Dreaming’ uit 2000 laat een onopgemaakt bed zien, dat eveneens de tijd pauzeert. Het geeft de plaats aan waar een lichaam heeft gerust, maar vervolgens is opgestaan om de dag te beginnen. De ruimte waar zich elke nacht een droomwereld vormt, heeft plaatsgemaakt voor de rationaliteit van de ochtend. Guimarães speelt met dit idee van dromen versus realiteit en hoe deze onze emoties en zintuigen kunnen beïnvloeden.
Guimarães is geïnteresseerd in plaatsen (waaronder Uruguay) die aan de moderne, gestructureerde maatschappij hebben kunnen ontsnappen, waardoor de tijd bijna stil lijkt te hebben gestaan. Naast de kunstenaar zijn fascinatie met deze plekken lijkt het ook een vorm van bewustwording van de moderne maatschappij en haar drang tot structuur, rationaliteit en productiviteit. Dankzij Guimarães’ zoektocht wordt dit structurele leven even onderbroken en is het mogelijk de kleine gebeurtenissen te waarderen die we veelvoudig over het hoofd zien. Leegte, contemplatie en bezinning zijn slechts mogelijk als we op alternatieve wijze om leren gaan met deze ordelijkheid, aldus Guimarães. Hij is dan ook vaak op zoek naar personen die zich buiten deze ordelijke samenleving bevinden (zoals daklozen en kinderen) of de wereld die we scheppen in onze dromen. Kunst werkt hier als vorm van bezinning met bij wijlen een kritische noot. Naast het feit dat Guimarães verstilde momenten toont in de vorm van cinema en fotografie, kan dit ook inwerken op ons eigen dagelijks leven. Zijn poëtische werken geven ons een duwtje in de goede richting: laten we ons opnieuw verwonderen.
Op 15 september organiseert EXPOSED het openingsevenement van de tentoonstelling Locus, deels gewijd aan het werk van Cao Guimarães. Zie ook ons Facebook-event!