Luisteren: Osdorp Tapes maakte deze mixtape met de mooiste Midden-Oosterse tv- en filmmuziek

Baris weet veel van Turkse muziek, dus dat is ons uitgangspunt. Verder bestaat het onderzoek uit heel veel Googelen, YouTube-filmpjes kijken, navraag doen bij vrienden. Deze mixtape is een eerste resultaat. Let op: Het is geen inleiding tot Midden-Oosterse filmmuziek, of een ‘best off’. Het is de muziek die we tot nu toe tegen zijn gekomen en fantastisch vinden. De zoektocht gaat door.
Benieuwd naar de nummers die je in deze mixtape hoort? Wij zetten er negen op een rijtje.

1. Okay Temiz – “Deniz Rüzgarlari”, internationaal uitgebracht als “East Breeze” gebruikt in Korkusuz Korkak, Turkije

Dit mysterieuze nummer van de legendarische jazzdrummer en percussionist Okay Temiz kwam regelmatig voorbij in Turkse films en op tv. Het was bijvoorbeeld de openingstune van de televisieserie Dikkat. Het stuk wordt ook gebruikt in de film Korkusuz Korkak (Onbevreesde lafaard, 1976), een comedy over een man die niet lang meer te leven heeft en daarom voor niets en niemand meer bang is.

Het is typische jaren ’70 jazzrock, maar met instrumenten van over de hele wereld (op de hoes van de plaat wordt opgeschept over veertien exotische instrumenten). Het meest opvallend is het geluid van de Berimbau: een Braziliaans snaarinstrument dat met een stokje wordt bespeeld. Verder wordt er onder andere gebruik gemaakt van de Braziliaanse cuica en een elektrische saz, het meest bekende Turkse volksinstrument.

2. Elias Rahbani – “I love you Lina”, Libanon

Elias Rahbani is de jongere broer van de Rahbani Brothers (Assi en Mansour), prominente figuren in het Libanese culturele leven. Ze werden bekend als componisten van de liederen van Fairuz, een van de meest geliefde sterren van het Midden-Oosten. Het broertje Elias zat ook niet stil en werd beroemd als componist voor theater, film, televisie en reclames. Zijn surfrock-achtige nummer “I love you Lina” brak door met Iyi Aile Çocuğu, een comedy uit 1978 met de steracteur Kemal Sunal. Daarna is het nummer in enorm veel Turkse films gebruikt, en langzaam tot een cliché van feel good filmmuziek geworden.

3. Soliman Gamil – edit uit The Wedding of Zein en “The Sinsimia”, Egypte

Soliman Gamil was een Egyptische componist die aan veel filmproducties meewerkte. Zijn muziek is door en door Egyptisch: hij verwerkte volksmuziek uit alle hoeken van het land, maar verwees ook naar het Oude Egypte. Dat deed hij onder meer door instrumenten en toonsoorten uit die tijd te gebruiken. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of deze muziek invloed op latere filmmuziek heeft gehad, bijvoorbeeld uit Hollywood. Is er in film, radio en tv een geluid ontstaan dat wij met het Oude Egypte associëren?

The Wedding of Zein (1976) is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Soedanese auteur Tayeb Salih. Het gaat over Zein, een dorpsgek met bovennatuurlijke krachten, die na veel avonturen met het mooiste meisje van het dorp trouwt. De verfilming is van een Koeweitse regisseur, Khalid Alsiddig. We konden niet vinden waar de beelden zijn geschoten, in Soedan of daarbuiten.

De film zit boordevol muzikaal geluid: traditionele volksmuziek, een gecomponeerde filmscore, en techno-achtige elektroakoestische tussenstukjes. Ook het omgevingsgeluid – het klotsende water, de wind en de geluiden van vogels – maakt deel uit van de compositie. We hebben een eigen edit gemaakt van het geluid uit de film. Daarna een ander, geremasterd, stukje van Soliman Gamil: “The Sinsimia”.

4. Gabriel Yared – uit Invitation au Voyage en Les Petites Guerres, Libanon / Frankrijk

Invitation au Voyage, “Génerique Début”, Invitation au Voyage, “Poursuite Avec La Buick”, Les Petites Guerres, “Les Petites Guerres”, Invitation Au Voyage, “Après La Mort”.
Dan wat jaren ’80-synthesizergeluiden: een keuze uit de vroege filmscores van de Libanees-Franse componist Gabriel Yared. Beide films zijn uit 1982 en gescreend op het Filmfestival van Cannes van dat jaar. Ze zijn echter van een heel verschillende aard. Invitation au Voyage (Peter del Monte) is een Franse speelfilm over een jongen die zijn dode tweelingzus meeneemt op een reis door Frankrijk. Het dramatische Les Petites Guerres, van Maroun Baghdadi, is opgenomen in Libanon tijdens de daar woedende Libanese Burgeroorlog.

Voor deze filmscores maakte Yared gebruik van de Fairlight CMI (Computer Musical Instrument), een van de eerste digitale synthesizers. De Fairlight, die in Nederland 200.000 gulden kostte, had een monitor en lichtpen, waarmee je synthesizergeluiden uit de losse pols kon tekenen. Ook kon je met een microfoon geluiden opnemen, die met de computer bewerken en ze als sample aan het klavier voeden.

In de muziek van beide films hoor je verschillende artificiële synthesizergeluiden en samples van Yared’s eigen stem. In Les Petites Guerres gebruikte hij ook akoestische Midden-Oosterse instrumenten: de Arabische viool, de oud (een luit) en de naï (een rieten fluit). In de score van Invitation au Voyage speelt een trompettist mee. Dat is Nassim Maalouf, de vader van Ibrahim Maalouf. Hij speelt op een door hem zelf uitgevonden trompet die Arabische kwarttonen kon spelen.

Hartelijke dank aan Gabriel Yared en zijn assistent Oliver Howlett voor het verstrekken van de geluidsfiles en het beantwoorden van onze vragen!

5. Peter Gabriel (met Hossam Ramzy) – “Zaar”, uit The Last Temptation of Christ

Strikt genomen hoort dit stuk, gecomponeerd door de Britse Peter Gabriel, niet in deze mixtape thuis. Het is echter sterk beïnvloed door Midden-Oosterse muziek, en de percussie is ingespeeld door de Egyptische ster Hossam Ramzy. Gabriel schreef deze muziek als onderdeel van de soundtrack voor Martin Scorseses The Last Temptation of Christ uit 1988 (het gaat hier dus bovendien een Midden-Oosters verhaal!).

Na het uitkomen van de film werkte hij de soundtrack uit tot een volwaardig album. Gabriel verzamelde de muzikanten die meespelen uit de stal van zijn wereldmuziekfestival WOMAD. Het werd de doorbraak voor artiesten als Baaba Maal, Youssou N’Dour, Nusrat Fateh Ali Khan. Ook Hossam Ramzy’s ster rees na de film snel. Hij werkte samen met talloze jazzmusici, zijn muziek werd gesampled door Jay-Z, en hij schreef liedjes voor Shakira en Ricky Martin.

De soundtrack is een wilde mix van rock, elektronische muziek en slick geproduceerde wereldmuziek. Maar er zit in de film ook traditionele Marokkaanse muziek. We zijn benieuwd hoe die keuze tot stand is gekomen. Zou deze muziek op locatie in Marokko, waar de hele film is geschoten, op het pad van Martin Scorsese zijn gekomen?

Het basisritme van “Zaar”, door Hossam Ramzy ingespeeld op tabla, tamboerijnen, metalen castagnetten en triangel, is gebaseerd traditionele Egyptische ceremoniële muziek. Het wordt aangevuld met een doffe bass drum uit een synthesizer en minimal music-achtige strijkers en getokkelde snaarinstrumenten. Voor als je de sfeer van het stuk wat zwaar en onheilspellend vindt: het is de muziek die je hoort als jezus zijn eigen kruis naar de berg draagt.

6. Fariborz Lachini – thema uit Snake Fang en “Sabzo Sabz”, Iran

Componist Fariborz Lachini schreef in de jaren ’70 veel muziek voor Perzische popmuzikanten en voor televisie. Het liedje Sabzo Sabz stamt uit die tijd. Het was de herkenningstune voor een kinderprogramma. Na de Iraanse revolutie, in 1978, ging Lachini in Parijs muziektechnologie studeren. Bij terugkeer in Iran paste hij het geleerde toe in zijn filmmuziek.

De titelmuziek van Snake Fang (1990) begint met een akoestisch instrument, de qanun (een soort citer). Het westerse strijkorkest en de traditionele percussie zijn gemaakt met computergestuurde samples. In onze oren klinken ze blikachtig en goedkoop. Zou het gebruik van Westers technologie een statussymbool zijn geweest? Of ging het om het uitsparen van de kosten van een orkest? De film kreeg toch een eervolle vermelding op het Filmfestival van Berlijn.

7. Özdemir Erdoğan – “Gurbet” en Timur Selçuk Orkestrasi – “Panayır Günü”, Turkije

Deze folksy instrumentale rocknummers zijn beide in een hoop Turkse films en televisieseries gebruikt. Erdoğan en Selçuk bevonden zich in kringen van sociaal en maatschappelijk geëngageerde kunstenaars, en hun muziek werd vaak gebruikt in (min of meer) maatschappijkritische producties.

“Gurbet” en “Panayir Günü” zijn ook bekend als wachtmuziek van de TRT, de Turkse publieke omroep. Als in de jaren ’70 onverhoeds het signaal wegviel of er een pauze tussen twee programma’s was, werden deze nummers erin gegooid. Logisch dat ze bij veel Turkse mensen nostalgische gevoelens oproepen.

Dit soort instrumentale nummers werden vaak speciaal opgenomen voor gebruik in films en op tv. Timur Selçuk had de beschikking over een orkest, hij is de zoon van de bekende componist Münir Nurettin Selçuk. “Gurbet” is uitgekomen bij het label Yonka Plak. Die hadden een eigen orkest, en specialiseerden zich onder andere in het opnemen van instrumentale versies van bekende nummers. Yonka plak heeft twee LP’s met een selectie van TRT wachtmuziek uitgegeven onder de naam “TRT Ara Muzikleri.

8. Nelly – Fawazeer Ramadan, Egypte

Fawazeer Ramadan (ramadanraadsels) was een Egyptische televisieserie vol dans en muziek die in de jaren ’80 en ’90 tijdens de ramadan uitgezonden werd. Het programma was populair in de hele Arabische wereld. Ster van de show was de altijd lieve en vrolijke actrice Nelly. Het is een haastige opeenvolging van humoristische sketches en disco-dansclips. De show had elk jaar een ander thema, met bijbehorend raadsel. Er werd bijvoorbeeld een bruidspaar voorgesteld, en de kijkers moesten het beroep van de bruidegom raden. Het scenario en de aankleding zijn waanzinnig vindingrijk, vaak op het randje van het surrealistische. En je kunt zien dat bij de productie kosten noch moeite gespaard zijn. In deze mix een stukje uit Fawazeer Ramadan show uit 1986. Kijk vooral ook naar video’s van Fawazeer Ramadan op YouTube!

9. Hamid Al-Shaary – uit Faakir Di, Egypte

Een ander nummer uit de Egyptische entertainmentindustrie. Hamid Al-Shaary is een Libiër die zich in de jaren ’80 in Caïro vestigde als muzikant. Hij was de drijvende kracht achter een nieuw soort Egyptische popmuziek die in die tijd ontstond. In plaats van de grootse orkestratie van de klassieke Egyptische en Libanese populaire muziek (Umm Kulthum, Fairuz) werkte hij met simpele synthesizers en drumcomputers. Al-Shaary maakte zijn eigen nummers, maar produceerde ook voor anderen, bijvoorbeeld Amr Diab en Hisham Abbas. Dit kinderliedje komt uit een televisieprogramma genaamd Faakir Di. Het lijkt een geïnspireerd te zijn op de Muppet Show. We konden er helaas niets over vinden.