Skip to content

Mannen met baarden

Wat zou je doen wanneer je je leven opnieuw mocht leiden? Wanneer je iemand anders mocht zijn? Wanneer je een dubbelganger tegen zou komen die je een uitweg biedt uit ál die zaken in je leven, waarop je even geen antwoord meer hebt? Het overkomt de Russische zakenman Hermann Hermann in de film Despair uit 1978. Een film die nu in z’n volle gerestaureerde glorie in Eye draait – en actueler is dan ooit.

Door Meike Scholten07 augustus 2014

Het leven van Hermann Hermann (gespeeld door Dirk Bogarde) is één brok ellende. Als directeur van een failliete, knettergekke lilapaars geschilderde chocoladefabriek staat hij als een ‘Sjakie’ aan het roer. Zijn dag bestaat uit het proeven van brokken cacaobrouwsels en het stellen van Shakespeariaanse vragen als “too bitter or not too bitter?”. Thuis zit het ook al niet zo mee. Daar wacht zijn ultradomme, peroxideblonde vrouw op hem, snoeperig en wulps gehuld in niemendalletjes, waarmee ze zoëven nog haar minnaar lag te verleiden.Niet zo fijn dus, dat leven van deze meneer met ook nog eens dezelfde voor- als achternaam.

Rainer Werner Fassbinder verfilmde met Despair een boek dat al veertig jaar eerder verscheen: Otchajanie (Wanhoop) van Vladimir Nabokov uit 1936. Nabokov (beter bekend van zijn latere werk Lolita) vertelt in z’n novelle het verhaal van Hermann die ervan droomt om aan zijn eigen leven te ontsnappen. Wanneer Hermann denkt dat hij zijn dubbelganger ontmoet, besluit hij de perfecte moord te plegen, een levensverzekering te incasseren en vervolgens van de aardbodem te verdwijnen.

Fassbinder pikte uit dit plot wat elementen en vergrootte ze op het witte doek. De groeiende gekte van Hermann die zo graag uit zijn eigen leven wil vluchten is daar één van. Waar hij aan het begin van de film nog een rationele indruk maakt, verandert Hermann langzaamaan in een man die de regie over zijn eigen leven verliest. Is hij toeschouwer of acteur? Wie kijkt naar wie? Als kijker weet je het soms ook niet meer.

Hermann, zijn vrouw en haar minnaar
Hermann, zijn vrouw en haar minnaar
Surrealistische doorkijkjes vormen het decor van Fassbergers film
Surrealistische doorkijkjes vormen het decor van Fassbergers film

Dat surreële gevoel wordt nog eens versterkt door de bizarre muziek die Fassbinder onder de scènes plaatste. Theatraal trompetgetetter, vlijmscherpe vioolpartijen, krakende kinderorgeltjes en seriously creepy circusdeuntjes. Ook de decors zijn vervreemdend, met talloze doorkijkjes, veelkleurige tableaux, spiegels en doolhoven van glas. Welkom in de wereld van een psychoot. (Letterlijk, want deze film is door Fassbinder opgedragen aan Vincent van Gogh, Antonin Artaud en Unica Zürn. Stuk voor stuk kunstenaars die door een psychose aan hun einde zijn gekomen.)

Zonder hier ál te veel van het verhaal weg te geven, laat het zich natuurlijk raden dat het plan van Hermann gedoemd is om te mislukken. Eigenlijk maakt hóe dat gebeurt niet eens zoveel uit. Veel interessanter is de vraag waarom iemand zo graag een ander wil zijn. En of dat kan. En daar bovenop maar meteen deze: proberen we dat tegenwoordig niet ook..?

Hermann ontmoet zijn ‘dubbelganger’ in de persoon van Felix Weber. Althans, dat dénkt hij. Toch is Felix alles wat Hermann niet is. Hij lijkt niet eens op hem (en wordt gespeeld door een andere acteur, Klaus Lowitsch). Felix is een arme sloeber, een vrijbuiter. Met frisse lucht in zijn longen en niks aan zijn hoofd. Met alleen zijn wandelstok en een canvas rugzak leeft hij in de natuur en is hij lekker back to basic. Hij heeft geen baan, wel een baard.

Inderdaad. Die baard is eigenlijk het enige dat de twee mannen op elkaar doet lijken. De baard is hier het sybool voor De Grote Uitvlucht. Zoals hij dat misschien tegenwoordig óók wel is. De zichtbare explosie aan baarden op straat doet het in ieder geval vermoeden. Een uiterlijke verandering, in een poging om je aan te sluiten bij het leven van die ander. Om voor eventjes vrijer en wilder te zijn dan je eigenlijk bent…Langzaam zien we Hermann veranderen in zijn evenbeeld. Zijn gladgeschoren gezicht krijgt een snor, en die snor wordt een baard. Zijn gedachten dwalen af, en zoekend naar een nieuwe identiteit verliest hij zichzelf. Alle verwilderde pogingen om iemand anders te worden, doen hem falen.

Hermann in de huid van Felix, met baard
Hermann in de huid van Felix, met baard

Want, hoe kan het ook anders: je kunt niet iemand anders worden – je kunt alleen zélf anders zijn. Daarmee blijf je nog steeds wie je bent. Je bent geen acteur. Compleet ontsnappen aan jezelf kan eenvoudigweg niemand. De waarheid haalt je in. Dat ondervindt ook Hermann in de film.

De timing van deze gerestaureerde versie van Despair in Eye is perfect. In een tijd waarin we zó op zoek zijn naar onszelf dreigen we onze unieke kwaliteiten juist daarin te verdrinken. We willen toch niet allemaal een Felixje zijn? Met baarden en canvas tassen? Daar wordt niemand gelukkig van. Dus. Aan alle mannen met baarden: kijk deze film. En besluit dan pas of je je écht niet wilt scheren.

Despair is nog tot en met woensdag 13 augustus te zien in Eye.

Tags

Exposed