Van top tot teen ingepakt staat Guido van der Werve in een ijzig wit landschap. In een versnelde reeks foto’s zien we hem heel langzaam om zijn eigen as draaien. Het werk Nummer negen: the day I didn’t turn with the world is een timelapse van ruim acht minuten waarin Van der Werve 24 uur lang op de geografische Noordpool staat en in tegengestelde richting van de aarde draait. We zien de tijd voorbijgaan dankzij zijn schaduw die als een wijzer van een klok om hem heen glijdt, en die we bijna de gehele film kunnen volgen omdat het nooit helemaal donker wordt. De wereld draait in 24 uur om haar as, maar Van der Werve draait niet mee. Deze zware fysieke inspanning maakt dat de kunstenaar zich een dag aan de rondgang van de aarde heeft onttrokken.
Massatraagheid en de kracht van één mens
Wat betekent het om onderdeel van de natuur te zijn? En kan je daaraan ontsnappen? Deze vragen bleven bij me hangen na het zien van de tentoonstelling Tastbare futiliteit van kunstenaar Guido van der Werve in Eye Filmmuseum. In zijn films zijn vaak overweldigende beelden van de natuur te zien. Ze herinneren ons aan de nietigheid van het menselijke bestaan en onze problematische omgang met de natuur. Van der Werve geeft ons een zetje in de richting waarop we als mensheid zouden moeten bewegen. Kunnen we, ondanks onze collectieve massatraagheid, van koers veranderen?
Door Julia Kantelberg namens de Ambassade van de Noordzee18 maart 2022
Verwoestende machine
De verhouding tussen hem – als mens – en de natuur komt ook in zijn andere films naar voren. Vaak is de kunstenaar te zien te midden van prachtige, grootse landschappen met sneeuw, bergen, bossen of wateren. Het zijn landschappen die doen denken aan hoe men in de Romantiek de natuur afbeeldde: als overweldigende, sublieme omgeving waar de mens slechts een klein onderdeel van is. Het beeld van een ‘echte’, rauwe natuur, waar de invloed van de mens nog maar beperkt aanwezig lijkt, is ook te herkennen in de films van Van der Werve. Het zijn landschappen die vanuit ons alledaagse, comfortabele leven ver weg lijken, maar waarvan we wel degelijk onderdeel uitmaken.
Het besef dat we als mens slechts één van de vele onderdelen van de natuurlijke wereld zijn, is een belangrijk inzicht gebleken in het licht van klimaatverandering en de ecologische crisis. Het antropocentrische (mensgerichte) wereldbeeld heeft er lange tijd voor gezorgd dat de natuur enkel gewaardeerd wordt voor haar nut en bruikbaarheid ten behoeve van de mens. Als we op een duurzame manier de aarde willen bewonen, is dat wereldbeeld niet houdbaar. De kunsten kunnen een belangrijke rol spelen in het verschuiven van ons wereldbeeld naar een meer ecologisch bewustzijn: een bewustzijn waarbij onderlinge verbondenheid van leven het uitgangspunt is.
In de film Nummer acht: everything is going to be alright van Van der Werve wordt die menselijke verhouding met de natuur krachtig duidelijk. In dit werk loopt de kunstenaar ongestoord vooruit op een uitgestrekte ijsvlakte, recht op de camera af. Achter hem volgt een gigantisch schip dat het ijs achter hem breekt. Van der Werve lijkt elk moment opgeslokt te kunnen worden, maar loopt gedurende de hele film rustig door zonder zijn pas te versnellen. De intensiteit van het beeld is groot: de onherbergzame natuur, het dreigende schip dat gestaag dwars door het ijs breekt, en de fragiliteit van de nietige mens die zich niet meer om kan draaien. Het zou gezien kunnen worden als metafoor voor onze huidige, problematische verhouding met de natuur. De (door de mens gemaakte) verwoestende machine kan dankzij haar massatraagheid niet meer zomaar van richting veranderen of tot stilstand worden gebracht.
Krachtmeting
Toch is de mens in het werk van Van der Werve niet enkel verloren in de natuur, integendeel. Zijn werken laat juist óók zien waartoe de mens in staat is. Nummer veertien: home is de film waarin de kunstenaar hardlopend, zwemmend en fietsend ruim 1700 kilometer aflegt. Vanuit Warschau, waar het hart van Frédéric Chopin rust, legt Van der Werve deze uitgerekte triatlon af naar Parijs, waar het lichaam van de componist begraven ligt. De ongelofelijke fysieke prestatie die de kunstenaar levert is enkel mogelijk na jarenlange, gedisciplineerde training. De beelden van Van der Werve, al zwemmend in grote rivieren en rennend door verschillende landschappen, roepen de vraag op of de kunstenaar een krachtmeting aangaat met de natuur en zichzelf, als onderdeel van die grotere natuur. Hij lijkt hiermee het uiterste van ons kunnen als mens op te zoeken.
Tegelijkertijd laat de film zien dat, hoe krachtig en moedig een mens ook kan zijn, we toch slechts een klein onderdeel blijven van dat grotere geheel. Als kijker worden we herinnerd aan de futiliteit van het bestaan wanneer de kunstenaar na de gehele reis bekaf aankomt in Parijs. Hier zien we alledaagse taferelen die zich op straat afspelen terwijl de kunstenaar op adem komt op een muurtje: alleen wij als kijker en de kunstenaar zelf lijken te weten wat een enorme reis hieraan vooraf is gegaan. Eenmaal tussen de toeristen, gezinnen en gehaaste zakenmensen in Parijs lijkt het er wel bijna niet meer toe te doen.
Wonderbaarlijk
Zonder zich verbaal uit te drukken, communiceert Van der Werve de existentiële tegenstrijdigheden van het leven in een beeldende vorm. Zowel het besef van de grenzeloze mogelijkheden van één mens, als van de absolute zinloosheid van één mensenleven ten opzichte van het grotere geheel, komen in zijn films samen. In 2016 raakte de kunstenaar betrokken bij een zwaar verkeersongeluk; zijn overlevingskansen werden aanvankelijk zeer klein ingeschat. Toch revalideerde hij wonderbaarlijk dankzij zijn buitengewone fysieke en mentale vermogen. Het laatste werk dat op de tentoonstelling te zien is, Nummer achttien: Act 10, spice of life, death drive, gaat over zijn revalidatieproces. Het is een onderdeel van zijn nieuwste werk dat later dit jaar zal uitkomen. Zowel in de film als naast de uitgang van de tentoonstelling zijn de tien geboden van de kunstenaar te zien. Ingekerfd in twee grafstenen, geeft de kunstenaar de bezoeker nog zijn leefregels mee: “there should be a sustainable planet; worship the universe” en “humans have no rights over flora and fauna”. Met deze gedachten verlaten we de tentoonstelling en geeft Guido van der Werve ons een zetje in de richting waarop we als mensheid zouden moeten bewegen. In de hoop dat we, ondanks onze collectieve massatraagheid, toch in staat zijn om van koers te veranderen.
Guido van der Werve – Tastbare futiliteit
In het universum van Guido van der Werve zijn romantiek, de natuur en het sublieme nooit ver weg. Zijn eerste overzichtstentoonstelling Tastbare futiliteit is van 12 februari tot 29 mei 2022 te bezoeken in Eye Filmmuseum.