Ode aan de cinema: Memoria

Wat als je een geluid hoort dat niemand anders hoort? Een aards geluid dat uit het binnenste van de wereld lijkt te komen. Een geluid dat zo hard klinkt dat je lijf ervan trilt. Dat is wat Jessica Holland (Tilda Swinton) overkomt.

De film Memoria begint met een stilte van tien minuten, waarbij je je als kijker afvraagt of het scherm bevroren is. In een wereld met een overdosis aan pixels voelt deze scène aan als de jaren 90, toen je nog moest wachten zonder afleiding. Of dat nou was in een bioscoop omdat een vriendin te laat was, of omdat je partner in een restaurant naar het toilet was gegaan. De stilte geeft kleur aan wat er wél is. In dit geval een boem-geluid dat rechtstreeks van de oorsprong lijkt te komen.

Jessica is een Schotse vrouw die een afgezonderd leven leidt in Colombia. Haar zus ligt in het ziekenhuis, we weten niet waarom. Ze heeft parkieten die vastzitten in een kooi, ook zien we haar meerdere keren voor een afgesloten raam staan. Het versterkt het gevoel dat ze wel in deze wereld leeft, maar er niet helemaal bij hoort. We zien hoe haar angst voor het geluid steeds groter wordt. Ze besluit daarom de hulp in te schakelen van geluidstechnicus Hernán Bedoya (Juan Pablo Urrego). Ze verontschuldigt zich dat ze als gek overkomt, terwijl Hernán met elke synth het oergeluid dichterbij brengt. Dit intensiveert het mysterieuze gevoel dat je als kijker ervaart en paradoxaal genoeg voelt Hernán als een baken in een wereld die zich steeds meer tussen het aardse en de droomrealiteit lijkt af te spelen. Wanneer hij plots verdwijnt, voelt het even alsof je naar de andere kant valt.

Regisseur Apichatpong Weerasethakul staat bekend om dit 'tussenin-gevoel'. Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010) is daar een goed voorbeeld van. Zijn ervaring met insomnia, waardoor hij ook last kreeg van het exploding head syndrome, een stoornis waarbij iemand vlak voor het inslapen of bij het ontwaken een extreem hard geluid hoort, is hierin overduidelijk een inspiratie geweest. Voeg daaraan toe dat Tilda Swinton en Apichatpong Weerasethakul bewust wilden samenwerken op een plek waar ze allebei outsiders waren en je hebt een cocktail aan omstandigheden die zorgt voor een bijna alien-achtig gevoel.

Dit wordt het meest duidelijk wanneer Jessica de volwassen Hernán (Elkin Díaz) terugvindt in de jungle. Zij lijkt bijna een fee, zoals ze schuin hangend in het hoge gras zoekt naar het geluid. En hij lijkt op iemand die weet hoe de planeten zijn ontstaan. Wanneer ze hem ziet gaat ze naast hem zitten. Hij ontschubt vissen terwijl de rivier een zacht lied kwebbelt. Hij vertelt haar dat hij geen films kijkt omdat hij zich alles herinnert. Ook komen we erachter dat hij geen dromen heeft.

"Kun je me het laten zien?", vraagt ze aan hem. De man zonder dromen staat op, legt zichzelf neer in het gras en overlijdt. Op dit moment is het moeilijk om niet oprecht bang te zijn. Het is een bepaald soort angst die je enkel voelt kort na het ontwaken uit een verwarrende droom. Wanneer je wakende geest de slapende dimensie probeert te begrijpen. Ik kan me voorstellen dat vallen in een zwart gat hetzelfde voelt.

Op momenten doet de film denken aan 2001: A Space Odyssey, in de link met de oorsprong van het bestaan en de reflectie van de schaduwkant van het menselijk ras. Dat krijgt in Memoria vorm door het gewelddadige verleden van Colombia dat Jessica telepathisch 'leest' via het geheugen van Hernán. Ook is er een referentie naar gorilla's, die vrij letterlijk doet denken aan de openingsscène van Stanley Kubrick’s meest geprezen werk. Maar bovenal is Memoria een reis van geluid, met in contrast het ontbreken ervan.

Het zou best een interessante ervaring zijn om deze film nog een keer met de ogen dicht te beleven. Voor sommige mensen zal deze film te traag voelen, maar tegen deze mensen zeg ik: dat is precies het gevoel waar er in de wereld een tekort van is. Het is de stilte die de gebeurtenissen, in dit geval het oergeluid, zoveel meer lading geeft. Het feit dat Memoria is uitgekomen tijdens de pandemie maakt het bijna bitterzoet.

Alsof de afzondering die we toen ervoeren ons iets wilde vertellen.

En dat we niet geluisterd hebben.