Virtual Reality heeft zich de laatste jaren ontwikkeld tot een nieuw platform voor (documentaire) film. Naast de VR-games en muziekvideo’s bestaat er in Amsterdam al een VR-bioscoop, biedt IDFA interactieve projecten aan in DocLabs en werken makers samen met media als The Guardian in het ontwikkelen van VR-projecten. Movies That Matter zet met hun selectie nu ook het medium in om kijkers hun ogen te openen en mensenrechtenschendingen zelf van dichtbij mee te maken.
VR-cinema maakt je getuige van mensenrechtenschendingen
Het Movies That Matter-festival in Den Haag programmeerde dit jaar zes Virtual Reality-films die elk op een eigen manier belangrijke mensenrechtenkwesties uitlichten en je meevoeren naar verschillende werelden om deze in levende lijve te ervaren. Met de Oculus Rift op reisde ik mee en overwon ik mijn grootste angsten, ervoer ik claustrofobische momenten en worstelde ik met morele dilemma’s.
Door Tess Vermeer11 april 2017
Out of the Blue nam mij mee naar een paradijselijk strand van Cabo Pulmo in Mexico, waar de plaatselijke bevolking zich inzet de ecologie van hun oceaan te beschermen. Even was ik daar: ik stond in de branding, zweefde over de zee, dook in de oceaan met een soundtrack van wind en golven. Ik overwon mijn grootste angst toen ik tijdens mijn duik ineens oog in oog stond met een gigantische haai – even dacht ik dat ik in de scène uit The Beach was beland waarin Leonardo diCaprio de haai doodt – maar het beest zwom rustig door en ik speelde verder met zeehonden.
Door de 360°-view en de geluiden van de omgeving via de koptelefoon was ik even volledig ergens anders. Ik werd meegevoerd in de zintuiglijke ervaring van de plek, de mensen, dieren, de landschappen, de geluiden om mij heen, terwijl ik het verhaal te horen kreeg van de plaatselijke milieuactivisten. Hoewel ik niets aan kon raken of mij kon manoeuvreren, was ik enthousiast aan het draaien met mijn hoofd. Heel af en toe was ik bewust van de mensen die langs mij zouden lopen en zich af zouden vragen waar the fuck ik was beland.
In 6×9: A Virtual Experience of Solitary Confinement, waarin de kijker ervaart hoe het is om in een isoleercel opgesloten te zitten en welke psychologische effecten dit heeft, werd deze zintuigelijke ervaring ineens een stuk grimmiger. In een extreem claustrofobische cel van twee bij drie meter zag ik hoe mensen doordraaien; de (originele!) geluiden om mij heen van cipiers en andere gevangenen, de krassen in de muur, de schimmen van mensen die ik begon te zien, de hallucinerende effecten, de teksten over traumatische ervaringen van gevangenen. Alsof je in een bad trip uit Trainspotting bent beland. Een traumatische ervaring waarbij je ernaar uitkijkt om er uit te stappen, waarna je even nodig hebt bij te komen.
Daarna zette ik mijn bril weer op. Ineens dreef ik op de Middellandse-Zee in Refugees waar vluchtelingen uit rubberen boten werden geholpen, waar ik mijn hand uit probeerde te steken om de mensen hulp te bieden terwijl op de achtergrond rechtse citaten van Donald Trump en Geert Wilders klonken over de vluchtelingenproblematiek. Ik werd naast zesjarige Syrische kinderen en fotograferende pers gezet, om zelf te ervaren hoe hectisch en dehumaniserend de situatie is, en voelde het ongemak van de onmacht niets te kunnen doen. Daar stond ik dan, op een strand vol resten van boten en reddingsvesten met de luxe mijn bril af te zetten en de situatie te ontvluchten. Om vervolgens in Home: Amir in een nog uitzichtlozere situatie terecht te komen: de jungle van Calais.
Op deze manier plaatst VR-cinema je oog in oog met mensen die het slachtoffer zijn van ongelijke machtsverhoudingen. Het publiek wordt gedwongen zich te verplaatsen in hun situatie, deze vanuit een ander perspectief te ervaren en wordt getuige van deze mensenrechtenschendingen. Zij raken betrokken bij de mensen waar zij naast staan omdat je als kijker zo dichtbij staat. Die wordt aangesproken op zijn moraliteit en verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd is de afstand te groot om in te grijpen. Filmtechnieken blijven in bepaalde opzichten achter: als de bril aangeeft oververhit te raken en even op stand-by springt, ben je ineens weer bewust van het medium.
Wat bijblijft is het besef van de machteloze, uitzichtloze situatie waar je net getuige van bent geweest en die je wakker heeft geschud. Daarom is VR een belangrijke nieuwe stroming binnen de mensenrechtenfilm en heeft het medium superveel potentie als cinema van de zintuigelijke ervaring en menselijkheid.
MtM organiseert het hele jaar door Movies that Matter On Tour. Hou de agenda van MtM in de gaten.