Waarom we filmtheaters als fysieke plek moeten koesteren en stimuleren

Dat goede films stof tot nadenken geven is inmiddels niks nieuws. Iedere filmliefhebber heeft wel eens een verhitte discussie gevoerd. Over het verhaal, de presentatie daarvan en hoe geniaal of juist verschrikkelijk dat was. We kennen allemaal ook het gevoel wanneer we na een film de donkere bioscoopzaal verlaten en weer, in ieder geval lichamelijk, terug keren in het heden. Film geeft ons op dit soort momenten de mogelijkheid tot reflectie op ons eigen gedrag en de maatschappij om ons heen. Het medium en de maatschappij hebben een wederkerige invloed op elkaar. Een filmtheater of bioscoop maakt dit uiteindelijk mogelijk, door een zorgvuldig samengesteld programma.

Het filmhuis als curator

Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld een avondje Netflix op de bank, waarbij je vooral het gevoel krijgt overspoeld te worden door het aanbod. De bioscoop is een belangrijke culturele curator, die bepaalt welke dialogen gevoerd worden. Voornamelijk in de arthouse filmtheaters zien we spraakmakende programma’s en exposities vertoond worden. Zo is er afgelopen zomer tijdens de Gay Pride een filmavond georganiseerd over LGBTQI+ gemeenschappen in de Balkan, waarbij je erachter komt dat er meer parallellen tussen de Balkan en Nederland te trekken zijn dan je zou willen. Movies That Matter zorgt ervoor dat je maandelijks films als The Salt of the Earth en The Act of Killing ergens in Nederland voorgeschoteld krijgt. Dit zijn de films die je niet puur vermaken, maar je informeren en je laten zien wat er eigenlijk allemaal gebeurt in de wereld.

In 2006 begonnen een aantal filmfanaten met het opzetten van een bioscoop in Sarajevo (Bosnië en Herzegovina), naar evenbeeld van de Amsterdamse bioscoop Kriterion. Deze enthousiastelingen zagen een land met een rijke filmgeschiedenis en een langlopend filmfestival maar een bijzonder arm aanbod aan films. Films als het Oscar-winnende No Man’s Land (2001) of Battle of Sutjeska (1973), waarin niemand minder dan Richard Burton de rol van dictator Tito op zich nam, kregen ondanks hun historisch belangrijke thematiek en populariteit nauwelijks een podium.

Zij verenigden zich in de Stichting Young Urban Achievers (YUA) (de filmfan herkent de Big Lebowski-verwijzing) om vervolgens in 2011 samen met lokale jongeren de bioscoop dan echt te openen. Als zusterorganisatie van de Amsterdamse naamgenoot, profileert de bioscoop in de stad zich door de interessante organisatiestructuur (beide bioscopen worden volledig gerund door studenten) én door programma’s te organiseren die meer bieden dan alleen film.

Een filmhuis opzetten in Liberia

Na zelf met eigen ogen gezien te hebben hoe belangrijk de bioscoop voor Sarajevo is, vanwege haar programma en haar rol als culturele vrijplaats, sloot ik me aan bij YUA. Sindsdien zijn we doorgegaan met het opzetten van filmhuizen, waarbij de eerstvolgende in Monrovia, de hoofdstad van Liberia (in West-Afrika) zal openen. Er werken op dit moment vijf lokale jongeren keihard aan hun bioscoop en cultureel centrum. Na jarenlang geteisterd te zijn door burgeroorlogen en recenter het ebola-virus, zijn mensen daar op zoek naar een plek van waaruit ze kunnen werken aan de wederopbouw van hun land. Waar ze kunnen samenkomen, kunnen debatteren en zichzelf kunnen ontplooien, maar af en toe ook gewoon een gruwelijk slechte film kunnen zien. Op dit moment gebeurt dit alles in de buitenlucht, met gebruik van een kleine beamer en een wit hoeslaken.

Het sociale aspect van film is zeer sterk aanwezig in Monrovia. Wanneer wij Hollanders naar de film willen, spreken we dat meestal een week van tevoren af en wordt alles netjes in de agenda genoteerd. Onze ongeschreven omgangsregels dicteren vervolgens dat de bioscoopgangers circa een kwartier voor aanvang van de film aanwezig zijn, om nog wat popcorn, een snackje en een drankje kunnen halen. In Monrovia is dat heel anders. Films worden niet vast vooruit in een rooster gepland. Wanneer Kriterion Monrovia besluit iets te vertonen zullen er een paar uur van tevoren drummers de hele buurt bij elkaar trommelen. Het tromgeroffel signaleert richting de omgeving dat er iets bijzonders gaat gebeuren, en jong en oud komen op het geluid af. Dit past perfect bij de ontspannen en spontane cultuur van Liberia. Wanneer de film eenmaal aanstaat, begint een sociale ervaring voor jong en oud. Er wordt hardop gelachen, becommentarieerd en bepaalde onduidelijkheden worden luidkeels nogmaals uitgelegd aan de jongere kijkers.

Het mooie hieraan is dat de uitvoering van de filmervaring anders is, maar de essentie hetzelfde blijft. In Sarajevo zit men in de zaal luidkeels mee te lachen en de film te becommentariëren, in Monrovia wordt er niet stil gezeten tijdens het kijken en in Nederland kauwen we voorzichtig op onze popcorn uit beleefdheid voor de medebezoeker. Maar uiteindelijk gaat het overal om het delen van verhalen en het beleven van die verhalen in een donkere omgeving met keihard geluid, ruim twee uur lang. Jezelf volledig in vervoering laten brengen door wat je ziet. Geen streamingdienst die dezelfde magie meebrengt.

Hoewel Kriterion Monrovia al tijden pop-up openlucht vertoningen organiseert, willen zij meer. Ook zij snakken naar een fysieke plek voor film, discussie en debat. Een plek waar allerlei emoties de revue passeren en waar belangrijke gesprekken gevoerd worden. Op dit moment organiseert YUA in samenwerking met Kriterion Monrovia een crowdfundingcampagne waarmee de nodige financiering voor de bioscoop binnengehaald moet worden. Iedereen die de totaalervaring van film in de bioscoop prefereert, wordt van harte uitgenodigd hieraan bij te dragen. De campagne loopt tot 11 december.