Interview met Colin Benders over muziek maken en oneindigheid

Mijn ontmoeting met Colin Benders, bekend van zijn Kyteman Orchestra, vindt plaats in het Eye Collectiecentrum waar hij deze week werkt aan een nieuwe soundtrack voor de Russische film Fragment of an Empire. Ik loop een piepklein bioscoopzaaltje binnen, Colins werkruimte, waar zich een betoverend tafereel voordoet; een modulaire synthesizer gesluierd in blauw licht. Het is een indrukwekkende machine met knopjes, snoertjes en lichtjes. Het heeft iets weg van een cockpit. Op de grond ligt een berg met kabeltjes in allemaal verschillende vrolijke kleuren. Er straalt een speelsheid die enkel goede dingen kan beloven.

De film Fragment of an Empire had je voordat je aan dit project begon nog niet eerder gezien. Wat spreekt je aan in de film om mee aan de slag te gaan?

De thema’s die in de film worden aangesneden zijn heel breed. Er komen shots voorbij van stadscènes tot oorlogsgebieden tot hele abstracte beelden van random objecten die je op associatieve wijze doen denken aan iets dat in een andere scène weer terugkomt. Er is dus heel veel om mee te spelen en dat vind ik tof.

Ik wil proberen om in eerste instantie een muzikale basislaag op te bouwen waarmee ik uit de voeten kan en daarna melodieën en thema’s te maken. Ik heb de film tot nu toe twee keer intensief bekeken en het is best lastig om bijvoorbeeld te zien wat komedie is en wat niet. Er zitten grote grijze gebieden in de film. Sommige fragmenten zijn hilarisch maar vervolgens zitten we plots te kijken naar een hond die wordt dood geschoten of Jezus met een gasmasker op een kruis die door een tank wordt overreden. Het schiet echt alle kanten op. Het is nog een beetje moeilijk te vatten waar, in dat hele spectrum, de sfeer naartoe moet gaan.

Hoe maak je compositorische keuzes? Wat wil je anderen laten horen?

Compositorische keuzes kunnen door van alles worden ingegeven. Er is bij muziek zo absurd veel materiaal om mee te werken dat ik vertrouw op mijn intuïtie. Zelfs door gewoon maar wat te spelen en te proberen komt er vaak een basis uit om mee te werken. Iets moet een gevoel bij me me oproepen en dat is dan het startpunt. In de context van dit project vind ik dat een hele interessante puzzel. De film in combinatie met de modulaire synthesizer doet namelijk van alles met me. Dus wordt het deze week vooral uitproberen wat het beste werkt. Het is voor mij een intuïtief proces waar ik verder geen verklaring voor heb. Als het de bedoeling is dat ik een gevoel uitdruk, moet ik dat gevoel laten dicteren door de omstandigheden die ik maar deels zelf creëer. Goed luisteren, voelen en veel uitproberen dus.

Je zit hier de hele dag alleen. Hoe is dat voor je?

Ja, dat vind ik eigenlijk prima. Ik hou van het feit dat ik deze week echt niks anders kan en hoef te doen dan één afgebakend project. Ik ben super chaotisch dus hoe minder afleiding, hoe beter. Als ik dan letterlijk in een zwarte doos terechtkom met alleen maar een systeem en een scherm, dan is er nul reden voor mij om andere dingen te gaan doen. En ik vind het ook prima om in zo’n werkbubbel te zitten met alleen mezelf. Uiteindelijk is dit een non-verbaal scheppingsproces.

Je bent van de trompet overgestapt naar modulaire synthesizers. Wat trekt je aan in dit instrument?

Het is een soort natuurkundig muziek instrument. Het vette aan dit instrument is dat je de elementaire delen van geluid in handen hebt, waardoor je zelf klanken kan gaan maken. De beste vergelijking is de vergelijking met kleur. Als je de drie basis kleuren rood, geel en blauw hebt, kan je door te mengen alle kleuren die je wilt scheppen. De elementaire “kleuren” bij dit instrument zijn de blokgolf, de zaagtand, de sinus, de driehoek en de ruis. Hiermee kan ik allerlei klanken samenvoegen, doorontwikkelen en verhoudingen bepalen. Het is een soort lego-doos voor muziekproductie. Die vrijheid vind ik heel fijn.

Toen ik eerst met computers werkte, was ik bezig met honderdduizend projecten tegelijkertijd en was ik alles heel snel aan het volbouwen. Daardoor zag ik door de bomen het bos niet meer. Dan gooide ik de compositie uiteindelijk weg en ging ik wat anders doen. Bovendien sprak de manier van klankverwekking me niet helemaal aan. Ik had niet het gevoel dat ik een instrument aan het bespelen was. Die binding tussen instrument en persoon is denk ik vrij dwingend voor het muzikale resultaat. Met de modulaire synthesizer heb ik een manier gevonden om de compositie tot een real-time instrument te maken waarbij ik alle lagen en lijnen ter plekke kan bespelen.

Mis je het samenspelen met andere muzikanten?

Op dit moment mis ik het samenspelen niet, maar ik heb natuurlijk ook heel lang veel samengespeeld met veel verschillende mensen. Ik zie het ook allemaal als een doorlopend onderzoek. Ik wil eerst heel goed dit instrument begrijpen en dermate wendbaar zijn dat ik ook iets te bieden heb als ik met mensen samen ga spelen. Tot die tijd heb ik hier wel genoeg aan.

Zie je jezelf ook als een soort control freak die dingen tot in de puntjes wil beheersen?

Hmmm…dat weet ik niet, daar heb ik een soort tweestrijd mee. Aan de ene kant wil ik dingen heel erg random gewoon maar laten gaan, gewoon maar doen. Dan zie ik wel waar ze uitkomen en durf ik snel in het diepe in te springen. Aan de andere kant ben ik wel heel erg een control freak wanneer het gaat over het beheersen van een bepaald soort materiaal of instrument. Een beetje zoals bij jazzmuzikanten, die hoef je geen bladmuziek te geven zodat ze weten wat ze gaan spelen, bij hen komt de muziek voort uit hun instrumentbeheersing. Dan kunnen ze in principe eindeloos doorgaan. Daar zit zeker een soort controlfreak-achtig element in, maar met als doel om zo los en impulsief mogelijk muziek te kunnen maken binnen een improvisatie. Die eigenschappen probeer ik door te zetten in alles wat ik doe. Ik wil mezelf niet vastpinnen op situaties, want die bewegen en ontwikkelen zich altijd. Maar ik wil wel snappen wat de toolkit is waarmee ik aan het werk ben, zodat ik uiteindelijk alle situaties kan tackelen wanneer ik ze tegenkom.

Dit instrument leer je op eigen houtje. Je bent autodidact. Wat is er voor nodig om jezelf dit instrument eigen te maken?

In het geval van dit instrument, heb ik het zelf moeten uitzoeken, er zat weinig anders op. Er is bijna geen documentatie over hoe men met deze instrumenten moet werken. Daar komt bij dat het instrument zich ontwikkelt. Er komen de hele tijd nieuwe functies bij. Er is dus nooit iemand geweest die me had kunnen leren hoe ik met dit instrument om moet gaan. Daardoor heb ik via experimenten moeten leren hoe het in elkaar steekt. Het fijne hieraan is dat er geen methode vastligt. Dit dwingt me om te begrijpen waarom een bepaald resultaat voortkomt uit een combinatie van klanken en situaties. Wat me weer in staat stelt in te schatten hoe dat kan gaan werken in een andere opstelling.

Waarom wil je dingen maken?

Daar zijn twee antwoorden op. Het ene antwoord heeft te maken met wat ik aan anderen wil vertellen, het andere antwoord gaat over plezier. Het eerste heeft te maken met het gevoelsmatig onderbouwen van wie ik wil zijn in de ogen van anderen. Terwijl de drive om iets te maken eigenlijk heel simpel is, namelijk dat ik het tof vindt om op dit of dat moment iets te doen. En dat is genoeg vind ik. Waarom dat dan op zo’n moment uit een diepere laag uit voortkomt? Tja, dat heeft te maken met de hele complexiteit van ons zijn. Voor hetzelfde geld heb je een soort drang naar harmonische akkoorden in D, omdat je moeder je vroeger altijd appelmoes gaf in plaats van weet ik veel wat. Uiteindelijk zijn we allemaal een soort vertegenwoordiging van een oneindigheid. En daar hoort bij dat we allemaal lichte afwijkingen hebben binnen de drang van collectivisering en het bij elkaar willen horen. Het zijn al die hele kleine verschilletjes die ons uniek maken en die we er uiteindelijk ook niet af kunnen strippen, al zouden we dat willen.

Daarom is het prettiger om uit te vinden waar je op in haakt en wat je stimuleert om verder te gaan. Het kan zo maar zijn dat ik een dag ontzettend brak uit mijn bed stap met geen enkele zin om iets te doen. Wat geldt, is dat je dan een half uur later toch heel neurotisch aan een bepaald beatpatroon zit te werken omdat er iets in dat geluid zit wat lekker schommelt. Op zo’n moment kan ik mezelf niet dwingen om in te gaan tegen wat ik op dat moment voel of hoor. Dat is heel onnatuurlijk. Wat ik daarom belangrijker vind is dat je de randvoorwaarden creëert waarin dingen kunnen gebeuren en ontstaan.

Colin Benders componeerde speciaal voor Eye een muziekscore voor Fragments of an Empire.