Tentoonstellingen en filmprogramma's in 2023

Saodat Ismailova

Winter-voorjaar 2023

Eye presenteert in 2023 de eerste grote overzichtstentoonstelling van de Oezbeekse regisseur en kunstenaar Saodat Ismailova (1981, Tasjkent), winnaar van de Eye Art & Film Prize 2022. Ismailova’s werk had dit jaar een prominente plek op zowel de Biënnale van Venetië als op Documenta 15 in Kassel. Bij Eye worden naast haar films en video-installaties ook fotografie en textiele werken getoond. Daarnaast verschijnt er een publicatie en gaat de tentoonstelling vergezeld van een uitgebreid publieksprogramma.

Ismailova richt zich daarbij ook op de identiteit en emancipatie van vrouwen. Zij spelen een belangrijke rol binnen het in leven houden van cultureel en spiritueel erfgoed, bijvoorbeeld doordat verhalen en gebruiken generaties lang worden doorgegeven van moeder op dochter.

Ismailova vervlecht mythen, rituelen en dromen met het dagelijks leven en vraagt op zeer genuanceerde wijze aandacht voor maatschappelijk kwesties, zoals ecologische problematiek en het recht van vrouwen om zich al dan niet te sluieren. In haar werk is veel ruimte voor intuïtie, magie en muziek. De veelbewogen politieke geschiedenis van de regio is daarbij nooit ver weg. Centraal-Azië vormt een kruispunt van culturen. In de recente geschiedenis zorgden opeenvolgende regimes, met bijbehorende ideologieën, geloofssystemen en artificiële grenzen, voor veel onrust. Ismailova staat stil bij het verlies dat hieruit voortkomt: verlies van cultuur, talen, generaties, landschap en lokale tradities en gebruiken. Tegelijkertijd laat ze zien wat juist heeft weten te overleven in de regio: een rijke spirituele wereld en diepe verbondenheid.

Daarnaast is Ismailova zeer geïnteresseerd in de geschiedenis van film. De traditie van Sovjetcinema waarmee ze opgroeide heeft sporen in haar werk achtergelaten, maar ze deed ook veel archiefonderzoek naar de allereerste Oezbeekse films, die in sommige van haar werken als found footage terugkomen.

Werner Herzog

Zomer 2023

Eye presenteert een tentoonstelling en filmprogramma rond het werk van de illustere filmmaker Werner Herzog (1942, München). In zijn eigenzinnige films schept hij buitengewone verhalen met megalomane avonturiers en meedogenloze landschappen en toont hij een fijne neus voor het operateske en de romantiek. Zelf spreekt hij over een zoektocht naar het sublieme, het onbevattelijke van wat groots is.

Zowel in zijn films als in zijn documentaires creëert hij bijzondere verhalen en is hij altijd op zoek naar existentiële vragen: wat maakt ons tot mens? Controverses gaat hij nooit uit de weg. Gedreven door een enorme, prikkelende nieuwsgierigheid verdiept hij zich in de natuur, en in de levens van talloze mensen en bevolkingsgroepen over de hele wereld.

Werner Herzog is compromisloos en altijd bereid tot het uiterste te gaan, al moet hij er zijn eigen schoen voor opeten (Werner Herzog Eats His Shoe), Klaus Kinski neerschieten (een serieus dreigement tijdens de opnames van Aguirre der Zorn Gottes) of zelf een kogel incasseren (tijdens een BBC-interview werd hij onder vuur genomen door een sniper). Werner Herzog voert de kijker in zijn documentaires en speelfilms ­­– hij houdt niet van het onderscheid – langs het ondoordringbare Amazone regenwoud (Fitzcarraldo, Aguirre), brandende olievelden in Koeweit (Lessons of Darkness) en de krochten van het internet (Lo and Behold).

Herzog is nog volop actief als filmmaker (vorig jaar drie films) en geeft daarnaast masterclasses aan jonge filmmakers. En dan is er nog die stem, met dat prachtige, slepende Zuid-Duitse accent, goed voor een gastrol in The Simpsons.

Krzysztof Kieślowski

Voorjaar 2023

De Poolse regisseur Krzysztof Kieślowski wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke filmmakers uit de jaren 80 en 90, wiens veelzijdige oeuvre ook nu nog filmmakers weet te inspireren. Kieślowski (1941-1996) vertelt steeds opnieuw het verhaal van een mens die niet weet wat goed of slecht is en wanhopig op zoek is naar een antwoord. Ook legde hij het dagelijkse leven in het communistische Polen vast in scherp geobserveerde documentaires. Zijn meeslepende films vallen op door de ingenieuze scenario’s en bijzondere cinematografie. Zo schotelt hij ons in Blind Chance drie verschillende, door het toeval bepaalde uitkomsten van een mensenleven voor.

Op het programma in Eye staan een retrospectief van de belangrijkste speelfilms, documentaires en korte films die Kieślowski voor televisie en bioscoop maakte tussen 1978 en 1994. Ook brengt distributeur Cherry Pickers twee films opnieuw uit in de bioscoop: de Trois couleurs-trilogie (vanaf 12 januari) en La double vie de Véronique (vanaf 19 januari). Eye brengt Blind Chance vanaf 19 januari opnieuw uit in de theaters. Verder besteedt Eye on Sound aandacht aan de filmmuziek van Zbignieuw Preisner, vaste componist van Kieślowski, en is er een integrale vertoning van de gerestaureerde, tiendelige Dekalog-serie.

De vroege Poolse films staan centraal in de Eye-serie Restored & Unseen. Ook is er een eenmalige vertoning van de Nederlandse episodenfilm City Life (1990), over het leven in moderne wereldsteden, waarvoor Kieślowski de episode Warschau maakte. Het merendeel van Kieślowski’s films is in de afgelopen jaren gerestaureerd in Polen en Frankrijk.

Kieślowski wilde “films maken over de meest innerlijke gedachten en emoties van mensen, over datgene wat ze niet aan anderen laten zien”. Afgestudeerd aan de Poolse filmschool in Łódź maakte Kieślowski in de jaren 70 voornamelijk documentaires, waarin hij het dagelijkse leven in een totalitaire staat vastlegde, scherpe observaties die hem regelmatig in aanraking brachten met de censuur. Ook Blind Chance (1981), over drie verschillende levenslopen van een jonge student, werd verboden tijdens de in Polen afgekondigde ‘staat van beleg’ (1981-1983).

Kieślowski’s internationale doorbraak werd ingeleid door de tiendelige filmserie Dekalog (1988), waarin hij de betekenis van de Tien Geboden voor de moderne mens onderzocht. Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 stond niets meer in de weg van een internationale carrière: La double vie de Véronique (1991) en vooral het op de kleuren van de Franse vlag gebaseerde drieluik Trois couleurs: Bleu, Blanc en Rouge (1993-1994), met in de hoofdrollen de Franse steractrices Irène Jacob, Juliette Binoche en Julie Delpy, zijn Kieślowski’s meest gestileerde films, maar handelen tegelijkertijd over aardse thema’s als liefde, verlies en bedrog, en vinden wereldwijd een publiek.

Alberto Lattuada

Voorjaar 2023

Een selectie films van regisseur Alberto Lattuada, een vaak ondergewaardeerde filmmaker wiens productieve carrière meer dan vier decennia Italiaanse cinema beslaat, van zijn debuut Giacomo l'idealista in 1943 tot Una spina nel cuore in 1986. Hij sloot aan bij de stroming van het neorealisme, maar wist tegelijkertijd zijn gepolijste stijl te vermengen met een voorliefde voor genre en populaire verhalen. Hij stond open voor invloeden uit Hollywood-genres, met name thriller en melodrama. Met de herontdekking van Alberto Lattuada is een van de best bewaarde geheimen van de Italiaanse cinema eindelijk weer te zien.

Alberto Lattuada is vaak als excentriek beschouwd en niet te classificeren: hij maakte een soort cinema die extreem modern was, en tegelijkertijd zowel high- als low-brow. Als scherpzinnige waarnemer was hij vaak zijn tijd vooruit in het oppikken van de grote maatschappelijke veranderingen van de tweede helft van de 20e eeuw. Veel van de films van deze Italiaanse regisseur zijn gerestaureerd.

Het duurde lang voordat zijn films echt begrepen werden. Lattuada was een scherpzinnige kroniekschrijver van de bourgeoisie en menselijke zwakheden. Hij was een geweldige regisseur die met een aantal van de grootste Italiaanse en internationale sterren van die periode werkte, en ook veel getalenteerde nieuwkomers ontdekte – in het bijzonder actrices zoals Jacqueline Sassard, Catherine Spaak, Nastassja Kinski en Clio Goldsmith.

“Nergens worden de fundamenten van een natie duidelijker onthuld dan in de bioscoop”: dit was Alberto Lattuada’s visie op de kracht van cinema in 1945, toen hij samen met andere filmmakers bioscopen veranderde in plaatsen van burgerlijk, politiek en moreel engagement.

Hij maakte literaire bewerkingen, sociale satires, misdaadthrillers en oorlogsfilms. Het zijn films van een grote schoonheid, vol ambiguïteit, gemaakt door een anti-conformist die het verdient om door het publiek herontdekt te worden.

In samenwerking met Locarno International Film Festival.

Felix de Rooy

6 t/m 23 mei 2023

Felix de Rooy (1952) is een filmmaker uit Curaçao die ook actief is als acteur, beeldend kunstenaar, theatermaker en verzamelaar. Veel jonge zwarte makers in Nederland en op de Cariben zien hem als belangrijke inspiratiebron. In zijn werk focust De Rooy zich op onderwerpen als transculturalisme en de manier waarop verschillende culturen elkaar zien. Zelf beschrijft hij zijn stijl als psychic realism: kleurrijke dromerige afbeeldingen waarin menselijke en mythologische figuren centraal staan.

Toen Felix de Rooy ging studeren aan de Vrije Academie in Den Haag – in de jaren 60 een 70 omgedoopt tot ‘Psychopolis’ – waren er nog niet veel kunstenaars van Surinaamse en Caribische afkomst in Nederland. Noch was er veel aandacht voor de achtergrond van makers uit de voormalige koloniën.

De Rooy ging voortvarend te werk, en wist in de jaren zeventig en tachtig aandacht te vragen voor wat later ‘Blackness’ zou gaan heten. Met Norman de Palm richtte hij de theater- en filmproductiegroep Illushon Kosmiko (Cosmic Illusion) op, later omgedoopt tot Cosmic. De twee produceerden in hoog tempo theaterstukken en dansvoorstellingen waarin ruimte was voor Afro-Caribische verhalen en bewerkingen van klassieke stukken.

Met Almacita di desolato (1986) – over de schoonheid en kracht van de Antilliaanse natuur – en Ava & Gabriel – un historia de amor (1990), waarin een Curaçaose schilder een zwarte onderwijzeres als model voor de Maagd Maria kiest, traden De Rooy en De Palm als filmmakers naar voren. Bijzonder: De Rooy deed ook de artdirection van Spike Lee's korte film Joe's Bed-Stuy Barbershop: We Cut Heads (1983).

De Rooy maakte onder meer de documentaireserie Erfenis van slavernij (2003) – met bijbehorende reizende tentoonstelling – en was curator van de tentoonstelling White on Black (1989), over de manier waarop het beeld van zwarte mensen in de westerse populaire cultuur wordt weergegeven. In 2010 stelde hij een tentoonstelling samen over de Marrons, de afstammelingen van naar het oerwoud gevluchte slaven in Suriname (Tropenmuseum).

Het Stedelijk Museum presenteert van medio april tot medio september 2023 een tentoonstelling (voorlopig getiteld Felix de Rooy: Apo-Clypse – naar een van zijn eerste films). Het bevat werk uit alle domeinen waarin De Rooy actief is geweest: beeldende kunst, theater, film, tentoonstellingen en verzamelingen. Een speciale editie van Eye on Art, in samenwerking met het Stedelijk Museum, richt zich op de connectie van film en beeldende kunst in het oeuvre van Felix de Rooy.

Presentaties Programmeurs van de Toekomst

Zomer 2023

Programmeurs van de Toekomst is een opleidingsprogramma in Eye voor toekomstige programmeurs van films en de kunst van het bewegende beeld. Drie dagen lang presenteren de drie deelnemers hun eigen filmprogramma: Janilda Bartolomeu-Leite toont beelden die postkoloniale monsters ontmaskeren in The Unreal: Black Subjectivities & The Rejection Of Objective Realism Within Afro-Diasporic Cinema; Koree Wilrycx laat zien hoe vrouwelijke makers naar mannen kijken in Women See Men; en Kseniia Bespalova toont beelden van lokale gemeenschappen versus Russisch kolonialisme in Planetary Communities.

Een nieuwe generatie publiek, programmeurs en curatoren groeit op in een fundamenteel andere en voortdurend veranderende samenleving. Gelijkheid en inclusie, de behoefte aan een andere relatie met de natuur en snelle digitale innovaties zijn een dagelijkse realiteit. Om een nieuwe, meer diverse generatie te bedienen, moet ook het culturele veld veranderen. Culturele instellingen moeten zich aanpassen én innoveren. Eye heeft daarom Programmeurs van de Toekomst gelanceerd, een opleidingsprogramma voor toekomstige programmeurs van films en de kunst van het bewegende beeld.

Programmeurs van de Toekomst is een opleiding van tien maanden waarin de deelnemers alles leren wat ze moeten weten over filmprogrammering, waarbij ze ook hun eigen ideeën delen en andere programmeurs in het museum inspireren. Het programma omvat een breed scala aan onderwerpen. Hoe leg je verbanden tussen archiefmateriaal en hedendaagse beelden? Hoe kun je de tijdgeest waarin een film wordt gemaakt analyseren en relateren aan het heden? Welke verbanden kun je leggen tussen cinema en cinematografische hedendaagse kunstproducties?

Written and directed by Preston Sturges

Najaar 2023

Preston Sturges is een van de grote namen van Hollywood, die het genre van de screwball comedy van de jaren 30 naar een ander niveau bracht, met dialogen die vandaag nog verrassend naturalistisch, volwassen en hun tijd ver vooruit klinken. Zijn films zijn geestige, scherpe en soms hilarische komedies, neigend naar het absurde en gelardeerd met subtiele maatschappijkritiek. Hij zou eigenlijk in één adem moeten worden genoemd met regisseurs als Frank Capra, Howard Hawks en Billy Wilder en toch is hij – zeker in Nederland – een weinig bekende auteur. Met recht dus een regisseur om op het grote doek te herontdekken.

In het Gouden Hollywood-jaar 1939 genoot Preston Sturges in eigen land grote status als scenarist en werd hij ruim betaald voor zijn diensten in een periode dat de gemiddelde scenarioschrijver naamloos en onderbetaald was. Maar Sturges was in toenemende mate geïrriteerd dat regisseurs zijn scenario’s niet verfilmden op de manier zoals hij vond dat het zou moeten. Hij bood vervolgens zijn scenario voor The Great McGinty voor slechts 1 dollar aan in ruil voor de mogelijkheid de film ook zelf te mogen regisseren. De rest is geschiedenis.

Sturges regisseerde, tot zijn dood op 60-jarige leeftijd in 1959, dertien films waarvan er zeker acht meesterlijk te noemen zijn. Zijn beste films maakte hij in de uiterst productieve periode 1940-1944 waarin hij zeven hittitels afleverde, waaronder Sullivan’s Travels, The Palm Beach Story, The Miracle of Morgan’s Creek en Hail the Conquering Hero. Fun fact: Preston Sturges was ook nog uitvinder en aan hem danken we de kiss-proof-lippenstift.

Andrea Arnold & Lynne Ramsay

Najaar 2023

De eigenzinnige Britse filmmakers Andrea Arnold (American Honey) en Lynne Ramsay (We Need to Talk About Kevin) maken films alsof hun leven ervan af hangt. Niet qua aantal, maar wel wat betreft urgentie. Beiden registeren in hun zelfgeschreven scenario’s de soms meedogenloze waarheid van het hedendaagse leven, zonder te oordelen. In hun films over vrouwen, jongvolwassenen en kinderen snijden ze thema’s aan als armoede, opvoeding, vrouw-zijn, verdriet, schuld en dood. Hun speelfilms leunen minder op dialoog, maar gebruiken in plaats daarvan beeld, muziek en geluidsontwerp om hun portretten van stil verdriet te creëren – soms hard en wreed, maar altijd onontkoombaar.

Lynne Ramsay (1969) is een Schotse filmregisseur, schrijver, producent en DoP, die met haar vier speelfilms Ratcatcher(1999), Morvern Callar (2002), We Need to Talk About Kevin (2011) en You Were Never Really Here (2017) en vijf korte films prijzen won op tientallen filmfestivals, waaronder Cannes en Locarno. Haar meest recente korte documentaire Brigitte (2019) is een openhartig gesprek tussen Ramsay en fotografe Brigitte Lacombe, waarin ze hun proces en fascinatie voor beelden bespreken.

Andrea Arnold (1961) is een Engelse filmmaker en voormalig actrice. Ze groeide op in armoede in een dorp buiten Londen. Haar alleenstaande moeder kreeg Arnold op haar zestiende en had al vier kinderen toen ze 22 was. Andrea Arnold begon haar carrière als danser bij Top of the Pops en presentator van kindertelevisieprogramma’s, waarna ze de filmacademie deed in Los Angeles en drie korte films Milk (1998), Dog (2001) en Wasp (2003) schreef en regisseerde, waarvan laatstgenoemde een Oscar won. Haar vijf speelfilms Red Road (2006), Fish Tank (2009), Wuthering Heights (2011), American Honey (2016) en Cow (2021) vielen ook op vele filmfestivals in de prijzen. Zo won Arnold voor drie van haar vijf speelfilms de juryprijs op het filmfestival van Cannes. Arnold regisseerde ook alle zeven afleveringen van het tweede seizoen van de HBO-serie Big Little Lies.