Het einde van de Eerste Wereldoorlog (1914 – 1918)

Keizer Wilhelm in Eijsden

Op zondag 10 november 1918 verscheen in de vroege ochtend een kolonne auto’s aan de Nederlandse grens. Toen het bleek te gaan om de Duitse keizer Wilhelm II en zijn gevolg was de commotie enorm - zowel in Nederland als ver daarbuiten.

De internationale verhoudingen waren verre van stabiel: Het einde van de oorlog was al maanden in zicht maar de geallieerden eisten het aftreden van de Duitse keizer als voorwaarde voor de vredesonderhandelingen. In de hoop deze eis te ontlopen had hij eind oktober Berlijn verlaten voor het Duitse militaire hoofdkwartier in Spa.

Tegelijkertijd was in het door oorlog uitgeputte Duitsland een revolutie op gang gekomen. Wilhelm realiseerde zich op 9 november dat hij geen steun meer van regering en leger had en besloot alsnog af te treden. Hij zou echter niet veilig zijn in Duitsland, en ook de geallieerden zochten hem. De keuze om naar Nederland te vluchten was pragmatisch: Nederland was neutraal en de grens bij Limburg vlakbij.

Bij het Limburgse Eijsden wachtte de keizer en zijn reisgezelschap op bericht van de Nederlandse autoriteiten, terwijl intussen ook keizerlijke treinwagons het station binnenliepen. De wapenstilstand die een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog werd getekend op 11 november, waarna Wilhelm formeel asiel kreeg in Nederland.

Monster-Demonstratie op Maandag 18 November 1918 op het Malieveld te 's-Gravenhage

Deze heel korte film is een opname van een drukke betoging op 18 november 1918, met middenin de mensenmassa een rijtuig met koningin Wilhelmina en de negenjarige prinses Juliana. De paarden zijn uitgespannen en soldaten trekken zelf de koets.

Deze gebeurtenis vormde het einde van een ‘rode’ week waarin de revolutie in Nederland in de lucht hing. De onrust brak uit toen duidelijk werd onder welke omstandigheden de Duitse keizer was afgetreden: alle aandacht ging ineens naar een toespraak van SDAP-leider Pieter Jelles Troelstra van een paar dagen eerder, waarin hij had opgeroepen tot revolutie.

Troelstra dacht te zien dat het Nederlandse leger revolutiegezind werd na vier jaar mobilisatie en kleiner wordende rantsoenen. De opperbevelhebber van het Nederlandse leger, generaal Snijders, had bovendien een onhoudbare positie vanwege zijn voorstel om aansluiting bij Duitsland te zoeken. Koningin Wilhelmina weigerde om hem te ontslaan, zodat er een patstelling was. Na enkele dagen van schermutselingen werd duidelijk dat Troelstra de situatie verkeerd had ingeschat (‘de vergissing van Troelstra’). Er zou geen novemberrevolutie in Nederland komen. De betoging op het Malieveld werd georganiseerd door bonden en verenigingen die hun loyaliteit aan koningshuis en regering wilden tonen; de spontane opkomst was enorm.

Waarschuwing tegen de revolutie 1918

Toch bleef de revolutie een schrikbeeld in Nederland. Er werd met name gehuiverd over de Oktoberrevolutie van 1917 die Rusland in amper een jaar tijd onherkenbaar had veranderd. Maar ook in Duitsland bleef het onrustig; 1919 begon met de bloedig neergeslagen Spartacusopstand.
Natuurlijk waren er in Nederland ook veel mensen met socialistische sympathieën, waaronder een kleinere groep die hoopte de revolutie te kunnen ‘importeren’.

De regering ging in 1919 dus door met de bevolking tot kalmte te manen. Het lijkt erop dat ook de bioscopen daarbij succesvol zijn ingezet. De bioscoopexploitanten werd te verstaan gegeven dat het vertonen van antirevolutionaire propaganda in hun eigen belang was: als de revolutie uitbrak zouden immers alle openbare gelegenheden moeten sluiten. Deze film waarschuwt het publiek om niet zoals de Russen tot revolutie over te gaan. De tekst in rijmvorm zou worden gevolgd door beelden van de chaos in het buitenland.