Wat is experimentele film?

Experimentele film als categorie is een niche. Het gaat om films die per definitie onconventioneel van aard zijn en die het grote publiek daarom vrijwel nooit bereiken. Het is echter een essentiële niche: experimentele films vormden altijd de voorhoede die de koers uitzetten voor de mainstream.

Still uit Retour d'enfance (NL, Mattijn Seip, 1970).

Still from Retour d'enfance (NL, Mattijn Seip, 1970).

Geen formele kenmerken

Veel experimentele films maken gebruik van de fysieke eigenschappen van het medium: lichtgevoeligheid, korrel, kleurverzadiging - maar dit uit zich vaak op totaal verschillende manieren. In overzichtswerken over filmgeschiedenis wordt experimentele film soms wat plichtmatig afgehandeld. Dat is deels een gevolg van de enorme verscheidenheid; het is een groep films die zich niet laat omschrijven in formele kenmerken. Daarnaast ontstaan experimentele films soms vanuit disciplines buiten de film, zoals wetenschap, beeldende kunst of muziek. Bij het duiden van dit soort films schiet het gebruikelijke filmtheoretische kader tekort.

Hoogtijdagen

Er is sinds de Tweede Wereldoorlog eigenlijk maar één moment geweest dat de experimentele film voor een groter publiek zichtbaar werd. Dat was aan het einde van de jaren '60 en het begin van de jaren '70, een tijdperk dat werd gedomineerd door omwenteling, vrijheidsdrang en experimenteerlust.

In die periode heeft de experimentele film tijdelijk een vaste plaats gekregen binnen het Nederlandse filmcircuit. In deze bloeiperiode wortelt de traditie van internationale oriëntatie en nationale activiteiten, formele benadering en intuïtieve expressie, academie en vrije werkplaats.

Galerie in plaats van bioscoop

De experimentele film-scene is een van oudsher besloten, maar internationaal georiënteerde gemeenschap die weinig aansluiting heeft bij de rest van de Nederlandse filmwereld. Het is een subcultuur die zich goeddeels afspeelt buiten de reguliere bioscopen. Vertoningsplekken zijn eerder musea, galeries, cineclubs en speciale festivals; de distributie gaat via eigen kanalen.

Hoogstraat (NL, Andor von Barsy, 1929)

De avant-garde van de jaren '20 en '30

De Filmliga, opgericht in 1927, stelde voor het eerst film als kunstvorm voorop.

Still uit Mad Nest (FR/NL, Shinkichi Tajiri, 1955)

De naoorlogse avant-garde

De vooroorlogse avant-gardistische films bleven lang beeldbepalend. Pas in 1958, tijdens het tweede festival van de experimentele film in Brussel, ging er een nieuwe wind waaien.