De Zeearend

Oceaanracen: een elitesport

Oceaanraces waren in opkomst in de jaren dertig, en vooral populair bij Amerikanen en Britten. Nederlandse deelnemers waren wat dunner gezaaid: watersport gebeurde hier van oudsher vooral op de binnenwateren.

Maar ook in Nederland waren zeezeilers. Het idee – en het geld – om in 1936 mee te doen aan twee pittige oceaanraces kwam van Cornelis ‘Kees’ Bruynzeel jr., directeur van één van de Bruynzeelfabrieken. Bruynzeel wilde alles laten vastleggen op film, maar vanwege de beperkte ruimte aan boord zocht hij iemand die kon filmen én zeilen. Zo kwam filmer Jan Hin in beeld. Hin was net als Bruynzeel een fabrikantenzoon die was opgegroeid met de zeilsport.

Gouden medaille

Hin deed in zijn jeugd aan zeilwedstrijden mee. Met zijn broer Frans nam hij in 1920 zelfs deel aan de Olympische Spelen. Er moet wel bij gezegd dat er bijna geen concurrentie was: ze wonnen goud in de twaalfvoetsjol, de bronzen plak is niet eens uitgereikt.

Opdrachtfilmer

Jan Hin was de vijfde uit een gezin met twaalf kinderen: de twee oudste broers konden hun vader opvolgen in de leiding van diens kousenfabriek; Jan en zijn jongere broers moesten als jongvolwassenen hun eigen weg vinden.

In 1936 had Hin al heel wat omzwervingen achter de rug: hij was onder meer kort toegetreden geweest tot een klooster. Toen dit werd opgeheven had hij inmiddels het filmvirus te pakken. Hin bouwde goede contacten op in de filmwereld, werkte met Joris Ivens en Hans Richter en maakte zelf een aantal goed ontvangen films. Toch kostte het Hin moeite om met opdrachtfilms en samenwerkingsverbanden zijn broek op te houden. Toen Bruynzeel met het plan voor een zeilfilm kwam lukte het Hin bijna niet om de film gefinancierd te krijgen, want er was weinig animo bij filmdistributeurs. Uiteindelijk betaalde Bruynzeel zelf een deel. Ook Multifilm zegde medewerking toe.

Ontwerp en bouw

Bruynzeel wilde meedoen aan twee opeenvolgende oceaanraces: van Newport naar Bermuda, en van Bermuda naar het Duitse Cuxhaven. Hij liet de Zeearend, een klein zeiljacht, hier speciaal voor bouwen.
De Zeearend was een ontwerp van Olin Stephens, een Amerikaanse bouwer van zeilschepen die in een paar jaar een grote reputatie had opgebouwd. Het interieur was ontworpen door typograaf en industrieel ontwerper Piet Zwart, die ook keukens voor Bruynzeel had ontworpen.

De planning luisterde erg nauw: de Zeearend werd op 25 mei in Amsterdam te water gelaten en een paar dagen later in Rotterdam aan boord gehesen van het SS Veendam – een schip van de Holland-Amerika lijn. Zo gingen Zeearend en bemanning naar New York. Inmiddels was de belangstelling van de media op gang gekomen; de tocht was te volgen in de kranten en de AVRO besteedde regelmatig radiozendtijd aan de race.

In New York

In New York werd de Zeearend zeilklaar gemaakt op de Robert Jacob Yards op City Island. Met de start van de race bij Newport op 22 juni liet dat de bemanning amper tijd om het schip te leren kennen.

Stormy Weather

Olin Stephens, de ontwerper van de Zeearend, verschijnt in 4000 Mijlen onder zeil kort in beeld. Stephens was ook de ontwerper van een ander deelnemend schip dat in de film te zien is, de Stormy Weather.
Een jaar eerder, in 1935, had de Stormy Weather onder meer de Fastnet Race gewonnen. Bruynzeel had dit schip zien varen en stond versteld over haar snelheid - het bepaalde zijn keus voor een schip van dezelfde ontwerper.

Newport – Bermuda

De start in Newport, Rhode Island is op 22 Juni bij het Lichtschip Brenton Riff - op 27 juni komt de Zeearend over de finish bij St. David’s Head in Bermuda. De Zeearend wordt zesde – van de oorspronkelijk 46 deelnemende schepen. Een bijzondere prestatie gezien de korte aanlooptijd: het was een zware race met storm en veel uitval door schade.

Bermuda – Cuxhaven

Een week later, op 5 juli, start de race naar Cuxhaven – een veel grotere afstand. Deze race is bedoeld als aftrap van de Olympische Zomerspelen van 1936 die een paar weken later in Berlijn en Kiel zouden beginnen. Er zijn negen deelnemende schepen.
Op 28 juli om 15:30 uur passeert de Zeearend de finish, bij het lichtschip Elbe 1. Er werd trots gemeld dat de Zeearend als eerste niet-Duitse jacht binnenkwam; maar het was het enige niet-Duitse jacht in de race. Dat mocht het enthousiasme in Nederland niet drukken; de Zeearend wachtte een heldenontvangst bij terugkeer.

4000 Mijlen onder zeil

Hin was na afloop eerst teleurgesteld in het ruwe materiaal: juist de meest intense momenten had hij steeds nèt niet vastgelegd, omdat hij dan geen tijd had gehad om zijn camera te pakken. Intussen leverde hij wel foto's voor het boek dat Charles Felger, de radiotechnicus, uitbracht.

In februari 1937 had Hin zijn film af: 4000 Mijlen onder zeil duurde meer dan een uur en had geen geluid. De lengte en het ontbreken van geluid (in 1937 was stille film echt achterhaald) beperkten de distributiemogelijkheden aanzienlijk; toch werd de film heel enthousiast ontvangen. Multifilm kocht de rechten en vroeg Hin in dienst te komen.

De Zeearend

Pas in 1941 had Hin een kortere versie van zijn film af, die als De Zeearend werd uitgebracht. Met een duur van ongeveer 25 minuten was deze versie ruim tweederde korter dan 4000 Mijlen onder zeil. Hiermee kon de film in voorprogramma’s vertoond worden. Veel sequenties, zoals de ceremonie bij tewaterlating, zijn begrijpelijkerwijs ingekort.
Het valt desondanks op dat de uitgebreide feestelijke ontvangst in Cuxhaven in De Zeearend helemaal ontbreekt; in 4000 Mijlen was de aankomst nog kort in beeld. Hin had zich in 1936 ongemakkelijk gevoeld bij het nationaalsocialistisch vertoon in Cuxhaven – in 1941 wenste hij er helemaal geen aandacht meer aan te besteden.

Epiloog

Na de Tweede Wereldoorlog was Hin betrokken bij de Nederlandse Werkgemeenschap voor Filmproductie, een beweging die de nationale filmproductie weer op gang wilde brengen. Hij moest echter ook een gezin van tien kinderen onderhouden en werd uiteindelijk toch afdelingshoofd in de kousenfabriek. Aan het maken van films kwam hij niet meer toe.
Kees Bruynzeel zou in 1937 met de Zeearend de Fastnet Race winnen. De firma Bruynzeel is nog steeds maker van gespecialiseerde multiplexen voor de scheepsbouw.
4000 Mijlen onder zeil en De Zeearend zijn hieronder te bekijken.