Victoria, Wilhelm, Dreyfus en Kruger

In Nederland en de omringende landen speelde de monarchie een grote rol bij de popularisering van het nieuwe medium film. Zo trokken de opnamen van koningin Victoria’s zestigjarige regeringsjubileum (1897) in Groot-Brittannië grote publieke belangstelling en ontstond in Duitsland een ware mediacultus rondom keizer Wilhelm II. De Duitse keizer had al snel door dat hij van het medium gebruik kon maken om zijn populariteit bij het volk te vergroten. Van alle publieke persoonlijkheden is hij toen verreweg het meest op film vastgelegd.

Eerste Nederlandse filmster

In Nederland was de jonge koningin Wilhelmina de eerste echte filmster. De zeer populaire opnamen van haar kroning tot koningin der Nederlanden droegen in belangrijke mate bij tot de emancipatie van film: voor het eerst had het medium een onderwerp dat de grote massa wist te boeien.

De populariteit van films over koningen, tsaren en andere hoogwaardigheidsbekleders blijkt uit het grote aantal dat werd gemaakt. Zo hebben bijvoorbeeld van de circa zeshonderd titels die in de catalogus van de Mutoscope Company voorkomen ruim honderd de royals tot onderwerp.

Groot publiek voor internationale gebeurtenissen

Nadat kroningsreportages de cinema in Nederland populair hadden gemaakt, bleef de aandacht van het publiek op het medium gevestigd. Vooral dankzij de aantrekkingskracht van een aantal nieuwe onderwerpen. Zo werden allerlei wetenswaardigheden van de jonge koningin op film vastgelegd: haar verloving, haar huwelijk en haar jaarlijkse bezoeken aan de hoofdstad en andere steden.

Daarnaast hielden twee internationale gebeurtenissen het publiek in 1899 in hun greep: het proces van de vermeende Franse landverrader Alfred Dreyfus en de Boerenoorlog in Zuid-Afrika. Beide gebeurtenissen werden met spanning en interesse gevolgd – waarbij de Nederlanders nadrukkelijk partij kozen voor ‘de dappere Boerenstrijders’ in hun strijd tegen de Engelsen – en de opnamen uit Frankrijk en Zuid-Afrika kregen een enthousiast onthaal.

Eind 1900 reisde de Boerenleider Paul Kruger via Marseille naar Nederland, waar hij twee jaar zou blijven en onder andere bezoek kreeg van zijn generaals De Wet, Botha en De la Reij. Zowel van Kruger als van het bezoek van zijn generaals zijn een aantal opnamen gemaakt.

Naast deze beroemde persoonlijkheden bestond er nog een andere groep die furore maakte in de beginjaren van de vroege film; dat waren de vele anonieme stads- en dorpsbewoners die straalden in de vele lokale opnamen.

Prentbriefkaart van Variété Flora aan de Amstelstraat 20-28, Amsterdam.

Variététheaters

In de beginperiode van de cinema werden in grote steden als Amsterdam en Rotterdam regelmatig filmvertoningen georganiseerd in variététheaters.

Koningin Wilhelmina en prinses Juliana, filmstill uit Monster-Demonstratie op Maandag 18 November 1918 op het Malieveld te 's-Gravenhage (NL, Willy Mullens, 1918).

Nationale propaganda

Het medium film bleek ook in Nederland een belangrijk propagandamiddel te kunnen zijn.

Feestelijk bezoek van H.M. de koningin Wilhelmina aan Rotterdam (NL, Emile Lauste, 1899)

De oudste Nederlandse films in de collectie van Eye

Het overgrote deel van alle films uit de eerste decennia van de filmgeschiedenis is verloren gegaan - dit geldt ook voor de eerste films die in Nederland zijn gemaakt.