De beginjaren

Film vindt zijn weg naar Nederland als technische nieuwigheid aan het einde van de negentiende eeuw. De eerste films in Nederland zijn te zien als attractie op de kermis, of in variététheaters. Binnen een jaar of tien krijgt film een eigen plaats in de eerste vaste bioscopen.

Feestelijk bezoek van H.M. de koningin Wilhelmina aan Rotterdam (NL, Emile Lauste, 1899)

De oudste Nederlandse films in de collectie van Eye

Het overgrote deel van alle films uit de eerste decennia van de filmgeschiedenis is verloren gegaan - dit geldt ook voor de eerste films die in Nederland zijn gemaakt.

Hondenkarren (NL, Onbekend, 1899)

Nederlandse filmproductie tot 1900

In juni 1896 maakte de in Amsterdam gevestigde fotograaf M.H. Laddé drie korte films die werden vertoond door de reisbioscoop van de Leeuwardense vertoner Christiaan Slieker.

De reisbioscoop van Alberts Frères (Albert Mullens en Willy Mullens), circa 1909.

Reisbioscopen

Rond de vorige eeuwwisseling beschikte bijna iedere kermis over een bioscooptent. Deze 'ambulante vertoners' hadden geen vast publiek en boden een vast filmaanbod.

Still uit Prinsengracht (1899), Emile Lauste

68mm: Mutoscope and Biograph

De films van de Mutoscope and Biograph Company zijn de oudste films in de collectie.

Het lijden van den scheepsjongen (NL/FR, Alfred Machin, 1912)

Machin en andere buitenlandse filmers

Tussen 1907 en 1914 werd Nederland door een aantal buitenlandse filmmakers bezocht. Een van de eersten was de Belgische cameraman Alfred Machin.

Collectiestill Comment se fait le fromage de Hollande FLM12744

Comment se fait le fromage de Hollande (FR, Alfred Machin [?], 1909)

Pathé Frères in Nederland

Pathé Frères zette de artistieke en technische maatstaven voor cinema en leverde destijds veel van de in Nederland vertoonde films.

Albert en Willy Mullens, programma voor Bioscoop Alberts Freres 1910-1911.

Filmshows van Alberts Frères

Een luxueuze bioscooptent met avondvullende filmvoorstellingen en Willy Mullens als explicateur, dat was de formule waarmee Alberts Frères rond 1905 opgang maakte als filmvertoner.

Tableau voorstellende het uitgaan van de groote St. Michelskerk te Zwolle (NL, Onbekend, 1899).

Lokale opnamen

In de programma's van reisbioscopen valt tussen de diverse films een regelmatig terugkerend genre op: de zogenaamde ‘lokale opnamen’. Dit genre kwam rond 1899 in zwang.

Filmmuziek uit de orkestbak

In de eerste jaren van de cinema, de tijd van de reisbioscopen, werd filmvoorstellingen slechts sporadisch van muziek voorzien. Maar dat zou snel veranderen.

Still uit Bloemenvelden Haarlem (1909, Willy Mullens).

Kleur in de vroege Nederlandse film

In de collectie van Eye bevindt zich een korte film gemaakt rond 1910 waarin twee vrouwen, een kind en een man tussen de bedden met bloembollen door lopen. Maar welke film is het?

Prentbriefkaart van Variété Flora aan de Amstelstraat 20-28, Amsterdam.

Variététheaters

In de beginperiode van de cinema werden in grote steden als Amsterdam en Rotterdam regelmatig filmvertoningen georganiseerd in variététheaters.

Still uit Weeshuis-quaestie (NL, Emile Lauste [?], 1899)

De nieuwe prikkel - Theaterrevue met zeven korte films

Op 27 september 1899 ging in het Amsterdamse Grand Théâtre de revue ‘De nieuwe prikkel’ in première. Hierbij werden zeven in Amsterdam opgenomen korte films vertoond.

Briefkaart van de Rotterdamse Coolsingel, met links de driehoekige gevel van de Tivoli-Wintertuin waar vanaf 1903 bioscoopvoorstellingen werden gegeven.

De eerste bioscopen

Voor het eerst werden in Nederland autonome filmvertoningen gehouden op een vaste plek en op reguliere basis.

Victoria, Wilhelm, Dreyfus en Kruger

In Nederland en de omringende landen speelde de monarchie een grote rol bij de popularisering van het nieuwe medium film.

Still uit De mésaventure van een Fransch heertje zonder pantalon aan het strand te Zandvoort (NL, Willy Mullens, Albert Mullens, 1905)

Filmische achtervolgingen

Aan het begin van de twintigste eeuw ontwikkelde de zogenaamde 'chase film' zich tot een populair genre.

Promotiefoto uit Les amours de la Reine Elisabeth (FR, Louis Mercanton, 1912)

De kunstfilm

Rond 1907 diende zich een crisis in de internationale filmproductie aan: de aanwas van filmkijkers stagneerde. De filmindustrie zette een kwaliteitsoffensief in met de kunstfilm.

De filmstudio van F.A. Nöggerath in Sloten, in gebruik tussen 1911 en 1913.

De filmstudio van Nöggerath in Sloten

In september 1911 opende Filmfabriek F.A. Nöggerath een eigen filmstudio aan de Sloterdijk in Amsterdam.

Filmbedrijf van F.A. Nöggerath sr.

Franz Anton Nöggerath sr. was een van de eerste theaterexploitanten die overging tot het vertonen van films.

Theo Frenkel Sr.

Theo Frenkel, de eerste Nederlandse regisseur in het buitenland

In Nederland echter zou Theo Frenkel Sr. tijdens de oorlog doorbreken als filmregisseur, met een productie van acht lange speelfilms in drie jaar tijd.

Een jonge Jean Desmet poseert naast een draaiorgel, circa 1896.

De Desmet-collectie

De Desmet-collectie omvat meer dan negenhonderd films, circa tweeduizend affiches, foto’s en het bedrijfsarchief van bioscoopeigenaar en filmdistributeur Jean Desmet.

Willy Mullens (r.) experimenteert met geluid bij de film, 1907.

Sprekende bioscoop

Op 11 november 1911 begonnen de gebroeders Mullens (Alberts Frères) in het Amsterdamse Paleis voor Volksvlijt een reeks voorstellingen met de zogenaamde ‘sprekende bioscoop’.