Architectures of Intimacy

Wat zit er in je tas?

Wanneer ik in de trein een gesprek hoor tussen de mensen die achter me zitten, begin automatisch beter op te letten, in de hoop te verstaan wat ze precies zeggen. Ook als iemand naast me in de bus een berichtje schrijft probeer ik een glimp daarvan op te vangen. Schrijft iemand naar een geliefde, een vriend of een familielid, of is het een boodschappenlijstje met de ingrediënten voor het avondeten? Ik word nieuwsgierig en mijn verbeelding begint te werken: wat voor mensen zouden ze zijn, en hoe ziet hun leven eruit?

Nieuwsgierigheid is onderdeel van ons mens-zijn, omdat we van nature geïnteresseerd zijn in de verhalen en levens van anderen Een ‘In the Bag’-video van Vogue laat je de inhoud van de tas van een bekendheid zien, wat een gevoel van connectie geeft en je je verbeelding laat gebruiken. Door te zien dat Florence Pugh bijvoorbeeld altijd een klein flesje hot sauce in haar tas heeft, krijg je het gevoel dat je een band met haar hebt, en ontstaat de ruimte om verder te dromen over wat voor een persoon ze is.

Dezelfde magie is terug te vinden in de korte film What Is In A Girl’s Handbag?, waarin de Letse videomaker Katrīna Neiburga vrouwen in de toiletruimtes van nachtclubs in Riga vraagt naar wat er in hun handtas zat. Dit levert de meest onvoorstelbare gesprekken op, waarbij vrouwen het verhaal achter een talisman delen of vertellen dat ze altijd een boek van Kurt Vonnegut bij zich hebben voor het geval ze zich vervelen in de club.

Niet alleen de inhoud van een tas kan je veel vertellen over iemand, maar ook kleine gedragingen. In de korte film Lift van Marc Isaacs, volledig gefilmd in de lift van een Londens flatgebouw, lijkt een man niet geïnteresseerd in het maken van een praatje of het delen van verhalen. Maar de volgende keer dat hij in de lift staat, geeft hij de regisseur een banaan voor als hij honger krijgt, een betekenisvol gebaar.

Heterotopia

De Franse filosoof Michel Foucault ontwikkelde het filosofische en architecturale begrip ‘heterotopia’, refererend aan de intimiteit en speciale sfeer van deze ruimtes. Heterotopia verwijst naar een aparte wereld binnen onze wereld, een microkosmos. Het is een ruimte die zowel verschilt van haar omgeving als de wereld eromheen weerspiegelt. Een heterotopia is een ruimte met eigen regels en speciale manier van toegang, wat suggereert dat we anders moeten bewegen en denken als we ons erin bevinden.

Badhuizen en sauna’s zijn een typische heterotopia waarin verschillende betekenissen vervat zitten. Ze zijn in principe ruimtes voor rituelen en zuivering, waar het reinigen van het lichaam een reiniging van de geest wordt, en tegelijkertijd een plek om te reflecteren, te ontspannen en jezelf te verwennen. De documentaire Smoke Sauna Sisterhood van Anna Hints geeft een kijkje in een traditionele sauna in Litouwen en laat zien dat het een plek van gemeenschap en saamhorigheid is, waar vrouwen verhalen kunnen delen en troost vinden in deze veilige en knusse omgeving. Een ander perspectief op sauna’s is te vinden in de VR-ervaring In the Mist van Tung-yen Chou, die je meeneemt naar een droomachtige gaysauna. Het laat zien hoe sauna’s en badhuizen al eeuwenlang ruimtes zijn waar queer personen samenkomen, op zoek naar intimiteit en seks.

De poëzie van badkamertegels

Ruimtes zoals een lift of een openbaar toilet bevinden zich op de grens tussen openbaar en privé, wat ze uniek maakt. Voor iedereen toegankelijk vind je hier allerlei soorten mensen die komen en gaan. De privacy van de vaak afgesloten plek zorgt echter voor een gevoel van vertrouwelijkheid en nabijheid.

De bijzondere architectuur van deze ruimtes fascineert me mateloos. Er schuilt een zekere schoonheid in het praktische ontwerp, dat vaak bescheiden is maar waar met veel zorg over is nagedacht. Badkamertegels met een bloemetjespatroon, de glanzende wastafels van kapsalons of de terugkerende vierkantjes op de stof van een metrobankstel roepen herinneringen op en een gevoel van nostalgie. Overal ter wereld ziet het er gelijkaardig uit, waardoor het doorbrengen van tijd hier vertrouwd aanvoelt, een beetje zoals thuiskomen.

Deze ruimtes kunnen troost bieden: je hoeft niet te doen alsof of indruk op iemand te maken, waardoor je jezelf kan zijn. De troost van deze plekken ligt in hun eenvoud, omdat ze deel uitmaken van ons dagelijks leven. De Nederlandse beeldend kunstenaar Anna Reerds legde dit vast in de video-installatie Soelaas (te zien in Eye tijdens het filmprogramma), waarin ze onderzoekt hoe een wasserette of snackbar troost kan bieden omdat ze ruimte geven aan de minder glamoureuze kanten van het menselijk bestaan.

Luister de NTS-aflevering over ‘mallsoft’, een subgenre van vapor wave. Deze muziek roept een beeld op van lobby’s, winkelcentra, liften en openbare toiletten (gebaseerd op corporate loungemuziek uit de jaren tachtig en negentig):

Van taxi tot openbaar toilet

Ruimtes zoals toiletten, liften, treinen en taxi’s spelen een belangrijke rol in cinema en beeldende kunst. Ze symboliseren intimiteit en zijn het decor voor interessante ontwikkelingen of betekenisvolle momenten. Denk bijvoorbeeld aan de iconische liftscènes in films waarin veelzeggende blikken worden uitgewisseld of iemand een geheim deelt.

In de documentaire Metaal en Melancholie van Heddy Honigmann (te bekijken op de Eye Film Player), rijden we mee met taxichauffeurs in Lima (Peru) en horen we hun verhalen. De film toont hoe een taxi een zekere vrijheid kan geven door de vluchtige momenten die je deelt met een onbekende die je waarschijnlijk nooit meer zult terugzien. Zonder verwachtingen of enig oordeel. Je weet maar nooit welke ontmoetingen je te wachten staan, zoals bijvoorbeeld in Night on Earth van Jim Jarmusch, waarin onwaarschijnlijke connecties ontstaan tussen eigenzinnige personages over de hele wereld.

Ook een toiletruimte is een interessante filmische locatie. In de HBO-serie Industry (over een groep jongeren die hun weg zoekt in de meedogenloze bankwereld in Londen) spelen de toiletscènes een fundamentele rol, bijvoorbeeld als plek waar cruciale informatie wordt afgeluisterd of om even stoom af te blazen. Wim Wenders maakte toiletten zelfs tot hoofdrolspeler in Perfect Days, waarmee hij inspeelde op een wereldwijde interesse voor Japanse openbare toiletten.

Gemiste kansen

Volgekrabbelde muren in toiletruimtes kunnen misschien de indruk wekken dat mensen voortdurend met elkaar willen communiceren. Tegelijk worden real life gesprekken met onbekenden steeds zeldzamer. We hebben vaak de mogelijkheid om contact te maken – onderweg naar werk in de trein, in de lift van je appartement, in de kleedkamer van de sportschool – maar telefoons spelen een cruciale rol in ons leven, waardoor het scrollen door een feed makkelijker is dan een gesprek beginnen. Gemiste kansen, want er zijn aanwijzingen dat contact maken met onbekenden je gelukkiger maakt.

Met het filmprogramma wil ik spontane ontmoetingen en connecties vieren en hoop ik je nieuwsgierig te maken naar de verhalen van de mensen om je heen. De volgende keer dat je een lange treinreis maakt of bij de kapper zit te wachten: wees nieuwsgierig, en ontdek wat er kan gebeuren.

(En als je inspiratie nodig hebt om een gesprek te beginnen, dan kan John Wilson je misschien helpen.)