NL EN
Eye Filmmuseum

Stedenfilms

Begin 1923 brachten de distributiemaatschappijen HAP en BenS, beide eigendom van Loet C. Barnstijn, een distributiecatalogus uit. In de catalogus waren alle te verhuur aangeboden films keurig gerubriceerd in verschillende categorieën. De eerste reeks bestond uit 93 zogenaamde 'stedenfilms', in de catalogus 'Nederlandsche Natuur- en Stadsopnamen' genoemd.

Het merendeel van deze films werd tussen 1918 en 1922 gemaakt door Haghe Film, de maatschappij van Willy Mullens. Ook Filmfabriek Hollandia en de Arnhemse maatschappij AFKO maakten een paar opnamen. Daarnaast bevat de lijst vier films die door buitenlandse producenten zijn vervaardigd.

Still uit Sittard (NL, Willy Mullens, 1920)

Sittard (NL, Willy Mullens, 1920).

De eerste stedenfilm

In 1915 kreeg Willy Mullens van de Vereeniging Vreemdelingenverkeer de opdracht een toeristische film te maken over Den Haag en Scheveningen. De film, zijn eerste stedenfilm, kreeg de titel Mooi Holland en werd nog hetzelfde jaar uitgebracht.

In 1918 volgde een nieuwe stedenfilm, ditmaal in opdracht van de gemeente Arnhem. Vanaf dat moment pakte Mullens de zaken systematischer aan. Om financiële steun te krijgen voor zijn stedenfilms schreef hij een groot aantal gemeenten aan. 'Het in filmbeeld brengen van Uwe Gemeente en omstreken geeft populariteit en kennis aan den Nederlander omtrent Uwe Gemeente en bevordert het verkeer van den vreemdeling naar Uwe Gemeente', zo luidde de tekst.

Mullens' opnamen werden onder supervisie van de gemeenten gemaakt, zodat een zo wenselijk mogelijk beeld van de steden werd gecreëerd. Mullens zelf of een van zijn assistenten deden het camerawerk voor deze films, waarvan elke gemeente een kopie ontving. De distributie van de films kwam uiteindelijk in handen van HAP.

Mullens legde de gemeenten een prijslijst voor:

• gemeenten met minder dan 10.000 inwoners: fl. 100,- (150 meter film)
• gemeenten met 10.000 tot 30.000 inwoners: fl. 200,- (220 meter film)
• gemeenten met 30.000 tot 60.000 inwoners: fl. 300,- (330 meter film)
• gemeenten met meer dan 60.000 inwoners: fl. 350,- (380 meter film)

Gemeenten konden een extra kopie van de film kopen voor fl. 0,85 per meter.

Volgens Mullens’ plan zouden de films worden opgenomen in een filmarchief dat opnamen bevatte van alle gemeenten en belangrijke gebeurtenissen. Samen moesten deze films een soort filmencyclopedie vormen.

Honderdtwintig steden gefilmd

In de tussentijd was in 1919 het Nederlandsch Centraal Filmarchief opgericht. Dit archief verzamelde films die een beeld gaven van Nederlands sociaal en cultureel leven, als erfgoed voor latere generaties. In feite kregen Mullens’ plannen, die sterk samenvielen met het doel van het archief, nu officiële status.

Mullens werd adviseur van het Nederlandsch Centraal Filmarchief en legde contractueel vast dat de negatieven van zijn stedenfilms – en actualiteiten en korte documentaires – bij het archief werden ondergebracht. Als tegenprestatie regelde het archief financiële en productionele steun voor Mullens’ filmwerkzaamheden.

In totaal maakte Mullens ongeveer 120 stedenfilms, waarvan er 73 in de catalogus van HAP en BenS terechtkwamen. De meeste stedenfilms, vooral die van Haghe Film, werden volgens een vast stramien gemaakt. Ze begonnen met een lange, panoramische opname van de stad vanaf een hoog standpunt, meestal een kerktoren. Daarna volgden opnamen van de binnenstad en beelden van de beboste omgeving of waterwegen in en rond de stad. Vervolgens werden de bekendste historische gebouwen en belangrijkste straten, pleinen en industrieën gefilmd. Tussenteksten gaven uitleg bij de beelden. In enkele gevallen gebruikte Mullens een zogenaamde phantom ride, wat betekende dat vanuit een rijdende tram of auto werd gefilmd.

Hieronder een selectie van Nederlandsche Natuur- en Stadsopnamen uit de Catalogus van HAP en BenS:

• Amsterdam (Oud)
• Amsterdamsche straten en pleinen
• Arnhem en omstreken
• Bolsward
• Edam (Doode steden)
• Eindhoven
• Elst
• Enkhuizen
• Franeker
• Gouwe en Oude Rijn (Langs)
• Harlingen
• Heerlen
• Hoorn
• Kampen
• Leeuwarden
• Maas (Langs de)
• Maastricht
• Medemblik
• Oud Keizerrijk (Een)
• Rijswijk (ZH)
• Schoonhoven
• Sittard
• Sneek
• Stavoren
• Utrecht
• Valkenburg
• Vechtstreek (De)
• Visschersplaatsen a/d Zuiderzee
• Walcheren (Door)
• Weesp
• Zaltbommel

Zie ook

Still uit Oproep van het Nederlandsch Centraal Filmarchief (NL, Onbekend, 1928)

Het Nederlandsch Centraal Filmarchief

In oktober 1919 werd het Nederlandsch Centraal Filmarchief opgericht. Doel was het beeld van Nederland voor latere generaties vast te leggen.