Journaalrivalen

De naam Polygoon wordt vaak gezien als synoniem voor het Nederlandse bioscoopjournaal. Dit betekent echter niet dat Filmfabriek Polygoon de enige producent van bioscoopjournaals was. In de jaren tien van de vorige eeuw brachten Kinematograaf Pathé Frères en Willy Mullens’ bedrijf Haghe Film beide een eigen journaal uit. Het Pathé Journaal bestond voornamelijk uit buitenlandse opnamen waaraan incidenteel een Nederlands item werd toegevoegd.

Foto Polygoon Profilti Producties ca. 1950, met Piet Out, Theo van Haren Noman, Herman Bresser en Marcel Douhard.

Meer concurrentie

Polygoon kwam in 1921 met zijn eerste bioscoopjournaal. Dat jaar produceerde de maatschappij vijf journaals, een jaar later veertien en in 1923 eenentwintig. In de daaropvolgende jaren nam het aantal geleidelijk toe, maar het duurde tot 1932 voor Polygoon met een wekelijks (geluids-)journaal kwam.

Intussen had het bedrijf concurrentie gekregen van andere maatschappijen, waaronder Orion Filmfabriek die in juli 1925 in Den Haag werd opgericht. Naast bedrijfs- en opdrachtfilms produceerde Orion een eigen journaal, de Orion Revue. Aanvankelijk overwoog Polygoon met Orion te fuseren, maar zover is het nooit gekomen.

Op 28 mei 1929 kwam er een tweede Haagse concurrent bij: de productieafdeling van de Nederlandsche Bioscoop Trust (NBT) verzelfstandigde en kreeg de naam Filmfabriek Profilti. Deze maatschappij maakte opdracht- en reclamefilms.

Begin 1931 sloegen Profilti en Orion de handen ineen met een gezamenlijk bioscoopjournaal waarmee ze Polygoon naar de kroon wilden steken. Slechts enkele weken na de presentatie van Polygoons eerste geluidsjournaal, op 3 juli 1931, verscheen het eerste geluidsjournaal van Orion-Profilti, Nederland in klank en beeld. De Orion Revue bleef bestaan als stille versie van het journaal.

De samenwerking tussen Profilti en Orion duurde slechts anderhalf jaar: in november 1932 trok Orion zich terug. Tot februari 1933 bracht het bedrijf nog de Orion Revue uit, maar daarna staakte het al zijn activiteiten (naast journaals had Orion aankondigingstitels gemaakt).

Geheime overname en gedwongen samenwerking

Niet alleen Orion kwam na de scheiding in zwaar weer, ook Profilti kreeg financiële problemen. De directie kwam medio 1933 met een onverwachte oplossing: een geheime overname van Profilti door Polygoon. Beide maatschappijen werden ondergebracht in een nieuwe vennootschap: de Vereenigde Nederlandsche Filmfabrieken. Vanaf dat moment waren de bedrijven geen concurrenten meer. Ze hadden een goede onderlinge verstandhouding en werkten af en toe samen. Voor de buitenwereld veranderde er echter niets: zowel Profilti als Polygoon bleef zijn eigen journaals produceren.

Na de Duitse inval in Nederland in 1940 dwongen de bezetters de beide filmfabrieken te gaan samenwerken. Samen produceerden ze één journaal. Deze samenwerking werd na de oorlog bestendigd toen Polygoon en Profilti fuseerden tot Polygoon-Profilti-Producties.

Naast Polygoon en zijn Haagse concurrenten kende Nederland enkele kleine maatschappijen die bioscoopjournaals maakten. De bekendste was de Amsterdamse Filmfabriek Holland van W.A. MacLean. Filmfabriek Holland produceerde het geluidsjournaal Holland Beeld en Klank Revue dat werd vertoond in de Amsterdamse Cineac.

Still van een tussentitel uit het bioscoopjournaal Hollands Nieuws (1923).

Still Hollands Nieuws (1923).

Nederlandse bioscoopjournaals

De eerste Nederlandse producent die op reguliere basis een journaal uitbracht was Kinematograaf Pathé Frères.

Loet C. Barnstijn (1880 - 1953).

De komst van de geluidsfilm

In Nederland verliep de introductie van de geluidsfilm vrij snel. Ons land behoorde tot de voorlopers in Europa.

Still uit Artiestenzomerfeest (NL, Onbekend, 1916)

Filmfabriek Hollandia – een nationale grootmacht

Hollandia zou uitgroeien tot de belangrijkste speelfilmproducent in de periode voor de Tweede Wereldoorlog.

Spiegel van Nederland

In het najaar van 1957 gaf de Nederlandse Bioscoopbond toestemming aan Haghe Film en Triofilm om met een eigen journaal te komen.